Türkiye’nin 5G macerası yeni bir tartışmaya doğru gidiyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, yerli teknoloji geliştirmeden 5G’ye geçilmeyeceği yönündeki kararının ardından başlayan çalışmalarda umut verici ilerlemeler sağlanmıştı. Türkiye’de iki ayrı şirket bu teknolojiye büyük oranda sahip olma noktasına geldi. OSTİM'in desteğiyle oluşturulan Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi (HTK) TÜBİTAK projesiyle Uçtan Uca Yerli ve Milli 5G Teknolojisi projesinin birinci fazını tamamladı ve GTENT’i kurarak şirketleşti. ULAK Haberleşme de aynı teknolojiye dayalı süreci tamamladı. Bu iki şirket küçük çaplı organizasyonlarla 5G standartlarında iletişimin sağlandığı gösterimleri de gerçekleştirdi. Şirketler 6G’yi de gündemlerine almış durumda. Türkiye’nin 5G’ye yönelik zamanlaması henüz belli değil. Konunun tarafları Cumhurbaşkanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve BTK bu konuda net bir takvim açıklamadı.

Türkiye’de sadece 5G değil, telekomünikasyon teknolojilerinde geniş bir ekosistemin oluşturulması yönünde istek bulunuyordu. HTK’nın kuruluş amaçlarından biri de bu ekosistemi oluşturmak olarak açıklanmıştı. Çok sayıda şirket, hatta operatör şirketler 5G ile ilgili farklı türde teknolojilere yönelik çalışmalar yapıyor. Türk şirketlerince yazılım ve donanım olarak çeşitli sistemler üretiliyor, ihracat ya da yurt dışındaki yatırımların taahhütleri de üstleniliyor. Bu altyapıya dayanarak “Uçtan Uca Yerli ve Milli 5G Teknolojisi” projesi de HTK bünyesinde 3 telekom operatörü ve 16 firma katılımıyla 2018’de başlatıldı. Süreç, içinde kamunun da dahil olduğu çeşitli anlaşmazlıklar ve pandemi nedeniyle 2021 sonunda tamamlandı. Operatörlerin tek bir şirketle muhatap olması, fikri haklar, üretim planlaması gerekçeleri ve küresel rekabete katılabilecek bir firma hedefi nedeniyle 10 firmanın ortak olduğu GTENT isimli bir şirket kuruldu.

 Aynı süreçte, ULAK Haberleşme de baz istasyonu dahil, donanım ve yazılım olarak laboratuvar ortamında ürünlerini geliştirdi. Son dönemece girildiğinde, bazı donanımları yurt dışından almak kaydıyla iki şirket ana yüklenici olabilecek düzeyde yetkinliğe ulaşma aşamasında görünüyordu. Ancak sektörde son dönemde sorular artmaya başladı. Süreci EKONOMİ’ye değerlendiren GTENT ve HTK Başkanı İlyas Kayaduman, GTENT’in faaliyetlerini şimdilik dondurduğunu söyledi. Çekirdek şebeke, radyolink, radyo erişim şebekesi dahil yüksek teknolojili tüm ekipmanlarda yüzde 50’nin üzerinde yerliliğe ulaşıldığını açıklayan Kayaduman, ticarileşme yönünde son adımın atılamadığını belirterek kamunun mali desteğini kararlılığı da beklediklerini kaydetti. Kayaduman “Donanımın Türkiye’de üretilmesi dahil çok ciddi yatırım da yapacaktık. Bazı yabancı yatırımcılarla son noktaya geldiğimiz durumlar oldu. Yabancı yatırımcı şunu görmek istiyor: Devlet bu işi destekliyor mu? Biz devletten bu desteğin sözünü alamadık, içimizde ukde kaldı. Üç sene geçti. Firmalar çalışıyor ama o günkü hayallerimizi yapsaydık çok daha erken yatırıma ulaşmış olacaktık.”

İlyas Kayaduman, yerli ve milli teknoloji geliştirilmiş olmasına karşılık küresel pazara hakim bazı şirketlerin yerli malı belgesi almasını da anlayamadıklarını belirterek, “Bir şekilde mevzuata uydurulmuş ama tamamen amacının dışında. Yerli teknoloji üreticilerinin önünün açılması ve milli üretimin artması için konulan bir mevzuat en çok yabancı üreticilerin işine yarıyor. Şikayet ettik ancak kimse açıklayamadı. Yerlilik ve milliliğin daha net, daha düzgün bütün sektördeki herkesin içini rahatlatacak bir modelde yapılması gerekli” dedi.

Batı ve Çin arasında yaşanan 5G ve ötesi teknoloji savaşının bu süreçte etkili olup olmadığı sorusuna ise Kayaduman, “Olabilir mi evet olabilir. Duyuyoruz, söyleniyor ama ispatlayabildiğimiz bir şey yok. Olabilirliğine inanıyorum” yanıtını verdi.

İlyas Kayaduman, Uçtan Uca Yerli Milli 5G projesinin geliştirilmesi için 260 milyon TL ile başlayan projede, “para alındı, başarılamadı, hatta Ar-Ge için para alınıp süreç donduruldu” gibi bir eleştirinin yapılmasının açık olduğunun hatırlatılması üzerine ise şunları söyledi: “Ulaştığımız seviyeyle günün sonunda herkesi rahatlatıyoruz. Böyle bir projeye destek olunması kararının devlet kademesinde kolay olmadığını biliyoruz. Projenin üretimi ve çıktıları her aşamada denetlendi. Projenin tamamlanan fazından sonra desteğin devamının gelmemesi ve belirsiz bir sürece girilmesi ile GTENT’in faaliyetleri durdurulmuş olsa da firmalarımız kendi imkanları ile yatırımlarına ve çalışmalarına devam ediyorlar. 5G başlaması kararı verildiğinde öyle veya böyle yüzde 50’nin üzerinde katkıyla biz masada olacağız. İsmimiz GTENT de olabilir ULAK da olabilir, paydaş firmalardan herhangi biri de olabilir. Proje kapsamında üretilen ürünler gerçektir ve ülkemizin kazanımıdır.”

İlyas Kayaduman, Ar-Ge projesi sürecinde geliştirilen teknolojilerden bazılarının ithal ikamesi olarak satıldığını ve tutarının da proje tutarından daha yüksek olduğunu belirtti. Türk Telekom’u bir talebinin karşılandığını kaydeden Kayaduman, “Bakın sadece bir ürünü, senelik milyonlarca dolar verdikleri bir ürünü biz kendi ürünümüzde değiştirdik. Kendi öz kaynaklarımız ile yatırımlara ve Ar-Ge faaliyetlerine devam ediyoruz, öte yandan dünya devi üreticiler ile yerli şirketlerimiz imkanları arasında büyük bir uçurum var. Örneğin: Huawei 5G için senelik 6 milyar dolar harcıyor” diye konuştu.

İlyas Kayaduman, GTENT’in geleceğine olası gelişmeler sonrası karar vereceklerini vurguladı. Kayaduman, GTENT’in olası desteklerle Türkiye’nin uluslar arası alanda rekabet edebilecek teknoloji sahibi sistem entegratörü şirketi olması, sadece koordinasyon şirketi olması ya da sonlandırılmasına karar verilebileceğini kaydetti.