İşte birileri bu civanmertlikler ile meseleye destek oldular, bir yere kadar getirdiler. Gerçek adalet, bu idi.. hakka saygının ifadesi, bu idi.. dengeli davranmanın ifadesi, bu idi… Onlar, dengeli davrandılar; bir yere kadar mesele o denge ile, sarsılmadan, sürçmeden, takılıp yollarda kalmadan, Allah’ın izniyle, ilerledikçe ilerledi, ilerledikçe ilerledi. Zannediyorum hayatları devam etseydi, mesele iki katına çıkacaktı, Allah’ın izni-inayetiyle. Yerlerine gelen namertler, onların o işin yapılması adına destek olmalarına mukabil… -Halk ifadesi olduğu için, biraz avamca olduğundan dolayı mazur görürsünüz beni.- Onların destek olmalarına mukabil “köstek” olmayı kutsal bir vazife sayarak, köstek olmaya başladılar.
Şimdi, saydığım bu insanlar, “insan” idi; çünkü davranışlarına bakınca, hakkaniyete bağlı, adalete bağlı, derin insanlığa bağlı, insanca hizmete saygıya bağlı şeylerdi bunlar. Bir de şimdikiler ile mukayese yaptığımız zaman, şimdikilere “insan” demekte biraz zorlanırız. Bu kelime canlansa, “insan” kelimesi canlansa, davacı olsa, öbür tarafta, mizanda, terazinin aleyhimizde olan kefesi, ağırlığından dolayı aşağıya iner, hafizanallah.
Adalet esasen dengeli olma, aşırılığa düşmeme, herkesin ve her şeyin hakkına riâyet etme ve asla zulme girmeme demektir; her insan, hem Rabbine, hem nefsine, hem de halka karşı adalet ve istikamet içinde bulunmakla mükelleftir.
Evet, adalet eğer denge ise, ifrata-tefrite girmeme ise şayet, Zât-ı Ulûhiyeti bilme mevzuunda, Peygamberliği kendi manasıyla kavrama mevzuunda hep denge… Bakın; bazıları, Zât-ı Ulûhiyeti tenzih adına, bir yönüyle korkunç, mutlak manada bir cebre sapıyorlar; bütün bütün iradeyi nefyederek, ayrı bir sapıklık içine düşüyorlar. Bazıları “Kul, fiilinin hâlıkıdır.” demek suretiyle, ayrı bir sapıklık içine düşüyorlar. Bazıları “teşbih” sapıklığı üzerine düşüyorlar. Bazıları, “hayyiz” sapıklığı içine düşüyorlar, hafizanallah. Oysaki
“Bulunmaz Rabbimiz’in zıddı ve ne niddi misli âlemde,
Ve sûretten münezzehtir, mukaddestir teâlallah.
Şerîki yok, berîdir doğmadan, doğurmadan ancak;
Ehad’dir, küfvü yok, İhlâs içinde zikreder Allah.
Ne cism ü ne arazdır, ne mütehayyiz ne cevherdir.
Yemez, içmez, zaman geçmez, berîdir cümleden Allah.
Tebeddülden, tegayyürden, dahi elvân ü eşkâlden,
Muhakkak ol müberrâdır, budur selbî sıfâtullah.
Ne göklerde, ne yerlerde, ne sağ ve sol ne ön ardda;
Cihetlerden münezzehtir ki, hiç olmaz mekânullah.”
Hafizanallah. İşte bu, Zât-ı Ulûhiyet mevzuunda da dengenin ifadesidir esasen. Cenâb-ı Hakk’a karşı ibadet, ubudiyet ve ubûdet’in ifadesidir. O’na karşı dengeli kulluk yapmanın ifadesidir ki, günde farzları ve sünnetleri kılıyorsak, kırk defa… Buna Evvâbîn’i ilave ederseniz, Teheccüd’ü ilave ederseniz, Duhâ’yı ilave ederseniz, İşrâk’ı da ilave ederseniz şayet, zannediyorum altmış defa olur… Günde altmış defa biz -bazılarını dinleyerek, bazılarını da okuyarak- “Allah’ım! Bizi sırât-ı müstakîme hidayet eyle!” “Kendilerine nimet lütfettiklerinin yoluna…” “Nebîler, bütün duygu, düşünce, inanç ve davranışlarında dosdoğru ve Allah’a karşı tam bir sadakat içinde bulunan, özü sözü bir kimseler (sıddîklar); başkalarının inandığı gaybî gerçekleri bizzat tecrübe eden ve onların doğruluğuna hayatlarıyla şehadet edenler (şahitler/şehitler) ve inanç, düşünce, söz ve davranışları itibarıyla doğru yolda, sağlam, bozgunculuktan uzak, ıslah ve tamir gayesi güdenler (sâlihler). Ne güzel arkadaşlardır bunlar!..” (Nisa, 4/69) Off!.. Onlara arkadaş olmak, refîk olmak; canlara can!.. Nebîlere, sıddîklara, şehitlere, sâlihlere…
Dengedir, bu; bu dengenin korunması da adalet, bir yönüyle. Meseleyi dar dairede ele almamak lazım. Ama ister İslamî hukuk sisteminde, isterse modern hukuk sisteminde “adalet” dendiği zaman, daha ziyade, insanlara karşı âdilâne hükmetme, karar verirken âdilâne hükmetme, kanunlar çerçevesinde hükmetme anlaşılıyor.
Böyle, gelişi güzel, insanları derdest etme, paketleme, bir yerden bir yere gönderme; ölümlerini tebessüm ile karşılama, “Yok oluyorlar!” diye zil takıp oynama, filan… Bunlar, “adalet” değil, zulmün tâ kendisidir.
“Zalimlere dedirtir bir gün Kudret-i Mevlâ / Tallâhi lekad âserekellahu aleynâ…” (Düşün ki, Hazreti Yusuf’a ne kadar zulmettiler. Allah’ın kudreti bir gün zalimlere, Hazreti Yusuf’un kardeşlerinin dediği gibi, “Şüphesiz ki, Allah seni seçkin bir insan halinde bize üstün kıldı.” (Yusuf, 12/91) dedirtir.) “Zâlimin zulmü varsa, mazlumun Allah’ı var / Bugün halka cevretmek kolay, yarın Hakk’ın divanı var!” ve “Zulm ile âbâd olanın, âhiri berbâd olur!” demişlerdir. İşte örneği, Firavun… İşte örneği Ramses, Amnofis, İbn Şems… İşte örneği: Hitler’ler, Saddam’lar, Kazzâfî’ler…
Daha yüzlerce, binlerce örneği ile, tarihî tekerrürler devr-i dâimi içinde, Her zaman Firavun’un karşısında bir Musa…” Tersine çevirip şöyle de diyebilirsiniz: “Her Musa’nın karşısında bir Firavun olmuştur!” Günümüzde Hazreti Rûh-u Seyyidi’l-Enâm’ın yolunda yürüyenlerin karşılarında da Firavunlar olacaktır.
