Her fırsatta soykırımın 'sözde' olduğunun altını çizen Türkiye Ermenistan'a resmi olarak ambargo uyguluyor. Ancak halkların diyaloğu bu ambargo da 'sözde' bıraktı. "İstanbul'dan Erivan'a uçak seferleri yapılıyor. Ermenistan'daki malların 70'i Türk malı. 70 bin Ermeni Türkiye'de çalışıyor. Bu nasıl bir ambargo, anlamış değiliz. Türkiye’nin kapılarını açtığı Ermenistan’a neden sadece Kars kapısı kapalı, bunu bize söylemeleri gerekiyor. Kars yıllardır işinden, aşından, yatırımından oldu." Kars-Tiflis-Bakü demiryolu projesinin Türkiye ve iki sınır komşusu Ermenistan ve Gürcistan'da nasıl karşılandığına yönelik bölgede yaptığımız araştırma sırasında Kars Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu, 1993'ten beri süren ambargoya rağmen giderek gelişen ticari ilişkilerin yarattığı çelişkiyi böyle özetliyor. Alibeyoğlu'nun da dile getirdiği gibi Karslılar için bu proje değil, Doğukapı'nın açılması öncelikli. Bu görüşü savunan diğer ülke ise Ermenistan. Çünkü demiryolu projesi gerçekleşirse asıl Ermenistan zora düşecek. Soykırım iddialarının yarattığı gerginlik nedeniyle Türkiye ile Yukarı Karabağ işgali nedeniyle de Azerbaycan'la sınır kapıları kapalı olan Ermenistan, güneyinde ise İran'da yaşayan Azeri nüfusu nedeniyle sıkıntılı ve adeta tecrit edilmiş durumda. Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattının mevcut ambargo ve tecridi derinleştireceğini düşünen Ermenistan’ın talebi bu yüzden net: Doğukapı’nın yeniden açılması. Çünkü bu kapının açılmasıyla birlikte Ermenistan yeniden Kafkaslar'a ve Orta Asya’dan Çin’e kadar uzanan mevcut demiryolu hattının transit geçiş noktası olacak. Ermenistan'ın bu gerekçeyle karşı olduğu proje de zaten geçen günlerde diasporadaki Ermeni lobisinin baskısı ile ABD Senatosu'ndan geri döndü. Bu girişimle ABD Eximbank’ının projeye 400 milyon dolarlık kredi vermesinin önünü kesti. İlişki var ama gayri resmi Türkiye ve Ermenistan arasında 1993'ten bu yana diplomatik düzeyde ilişki bulunmuyor. Ambargo nedeniyle direkt ticaret de yapılmıyor. Halen devam eden ticari ilişkiler ise gayri resmi kanallarla yapılıyor. Şu anda Türkiye, Gürcistan ve İran üzerinden Ermenistan'a ihracat yapıyor. İhracat miktarının 100 milyon doları bulduğu tahmin ediliyor. Türkiye'den Ermenistan'a ağırlıklı olarak gıda ve inşaat malzemeleri gidiyor. Türkiye ise yine dolaylı yollardan Ermenistan'dan bazı hammaddeler satın alıyor. Bu ticaretin hacmi ise 50 milyon dolarlarda. 1991'de bağımsızlığını ilan eden Ermenistan'da şu anda resmi rakamlara göre 3, tahminlere göre ise 1.5 milyon kişi yaşıyor. Ekonomik sıkıntı içinde olan Ermenistan, toplam 7 milyonu bulan diasporadaki Ermenilerin ülkeye transfer ettikleri paralarla ayakta duruyor. Para transferi nedeniyle Ermenistan'daki kişi başına milli gelir 3 bin dolara ulaşıyor. Ermenistan toplam 500 milyon dolarlık bir pazar. Ermeni nüfusunun en yoğun olduğu ülkeler arasında 2 milyonla Rusya başta geliyor. ABD'de 1.2 milyon, Fransa'da 400 bin Ermeni yaşıyor. Türkiye çelişkili davranıyor 1998 yılında Ermeni ve Türk işadamlarının bir araya gelerek kurduğu Türk-Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eşbaşkanı Kaan Soyak, yıllardır ticari ilişkilerin gelişmesi için çalışan bir işadamı. 1991'den bu yana Ermenistan'la iş yapan Soyak, yıllardır New York'ta yaşıyor. Soyak'a göre Türkiye ile Ermenistan arasında 500 milyon dolarlık bir iş hacmi yaratmak mümkün. Soyak, ambargo gerekçesiyle Kars Doğukapı'yı Ermenistan'a kapatan Türkiye'nin bu konuda hem çelişkili davrandığını hem de büyük kayıplar aldığını söylüyor. Soyak, diplomatik ilişki kurmayan Türkiye'nin aynı zamanda İstanbul'dan Erivan'a hava trafiğini açtığını, Türk işadamlarının Gürcistan ve İran üzerinden Ermenistan'a mal gönderdiklerini hatırlatıyor ve "Ambargo diye ifade edilen bu yanlışın bedelini bir tek Karslılar ödüyor. Neden İstanbul, Ermenistan'a kapatılmıyor. Sorgulanması gerekiyor" diyor. Türkiye'nin Doğukapı'yı açması halinde Orta Asya ve Çin'e açılan dev pazarın ticaretini iki ülkenin birlikte yönlendireceğine dikkat çeken Soyak, şunları söylüyor: "Bu kapı açıkken iki ülke arasında çok iyi bir ticaret vardı. Şimdi hem Ermenistan kaybediyor hem Türkiye. Türk işadamları yolu uzatıyor ve navlun fiyatları artıyor. Ermenistan ise bozulmuş ve pahalı ürün almak zorunda kalıyor. Doğukapı'nın açılması her iki ülkenin yararınadır. Kapı açılırsa her iki ülke de transit geçiş özelliği kazanacak." Türkiye'nin Petrosyan dönemi fırsatını kaçırdığını, Koçaryan dönemini de kaçırmak üzere olduğunu söyleyen Soyak, "Koçaryan döneminde ilişkiler biraz daha gerildi. Ama Koçaryan'ın ardından daha milliyetçi bir kesim geliyor" diyerek uyarıyor. Çözüm, Karabağ'dan geçiyor Doğukapı'sına alternatif olarak planlanan Kars-Tiflis-Bakü demir yolu hattının, gerçekleşme şansının olmadığını da düşünen Soyak, ABD ve Rusya arasında Kafkaslar'la ilgili görüş ayrılıklarının devam ettiğine dikkat çekiyor. Soyak, “İki ülke arasında bir uzlaşma noktası oluşmuş değil. Uzlaşma olmadan Kafkaslar'da bir proje düşünülmesi zor” diyor. Öte yandan ABD’nin de projeye itirazı olduğunu hatırlatan Soyak, “Çünkü ABD, Türkiye ve Ermeni sınırının açılmasını istiyor. Fakat bu proje zaten bu sınırın kapalı olması nedeniyle ortaya çıkmış. İki ülke arasındaki Doğukapı’nın açılması halinde ABD, Gürcistan üzerinden geçecek ikinci bir hatta itiraz etmezdi. Ama şu anda Ermenistan’ı da gözden çıkarmak istemiyor” diyor. Bu arada Rusya ve Gürcistan arasındaki gerilimin Doğukapı’nın açılması konusunda süreci hızlandırabileceğine de dikkat çeken Soyak, “İki ülke arasında sorunların çözümü konusunda önemli adımlar atıldı. Görüşmeler devam ediyor. Aslında her iki toplum da birbirini seviyor. Türkler ve Ermeniler ticarette en iyi anlaşan iki toplum. Ermenistan bağımsızlığını ilan ettiği zaman ilk Türkiye tanıdı. Eğer Yukarı Karabağ sorunu çözülür ve Türk tarafı bir açılım gösterirse Doğukapı açılabilir. Soykırım tartışmaları bir anda çözülecek sorun değil. İki ülke arasında ekonomik ilişkilerin gelişmesi önemli bir altyapı oluşturur.” Öncelik Doğukapı'da Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü'nün Ermenistan temsilcisi Karen Mirzoyan'a göre de öncelik sınırın açılmasında. Ermenistan'ın Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattı konusunda tavrının net olduğunu söyleyen Mirzoyan, "Ermenistan sınır kapısının açılmasını istiyor. Bu proje siyasi bir projedir. Biz üyemiz olan ülkelerin sınırlarını kapatmadan serbest ticaret yapmasından yanayız" diyor. Gezimizin son gününde Ermenistan sınırında yaptığımız gözlemler ve sohbetlerden çıkan sonuç, iki ülke arasında sorunların ancak diyalog ve ekonomik ilişkilerin gelişmesinden geçtiğini gösteriyor. Ermenilerin önceliği doğal olarak önce Kars sınırının açılması. Kars Belediye Başkanı Alibeyoğlu da bunu "Diyalog şart. Ticaret bunun altyapısını oluşturacak. İki halk da bunu istiyor. Ama karşılıklı siyasiler bunu bir türlü anlamıyor. Bir anlasalar sorun çözülecek” sözleriyle vurguluyor. Başta da söylediğimiz gibi üç ülkede de halk yoksul ve işsiz. Onların önceliği politik değil. Doğukapısı'nın bağlı olduğu Akyaka ilçesinde yaşayan Nadide Göktaş'ın, "Şimdi erkeklerimiz işsiz. Bir zamanlar babalarımız, eşlerimiz ticaret yapıyor, sınırdaki istasyonda iş buluyordu. Şimdi çoğu işsiz" sözleri yorum gerektirmiyor. REFERANS GAZETESİ