Geçtiğimiz günlerde uçak gemisi yapma teknolojisine ulaştığını açıklayan Çin, birçok ülkeyi kaygılandırdı. Küresel güçler, Çin’in deniz gücü alanındaki atılımlarını dikkatle izlerken, ‘ezelî hasmı’ Japonya ise Pekin’den “barışçıl konulara kafa yormasını” istedi bu gelişme üzerine. Çin’in ‘asi çocuğu’ olan ve aynı zamanda koskoca doğal bir uçak gemisini andıran Tayvan ise müstakbel uçak gemilerinin kendisini nasıl etkileyeceğine kafa yormaya başladı. Çin’in uçak gemisi teknolojisine eriştiğini ‘müjdeleyen’ Savunma Teknolojileri Kurumu Sözcüsü Huang Qiang, “barışı korumak için” bundan sonra daha fazla caydırıcı özelliği olan silah üreteceklerini dile getiriyordu. “Büyük devlet olma” kıstaslarına vurgu yapan Çinli sözcü, üretimine başlayacakları dev kargo uçaklarını da bu minvalde zikrediyordu. Sözcünün açıklamaları sürüp giderken bir soru takılıyordu zihinlere. ‘Çin’ ve ‘uçak gemisi’ ifadeleri yan yana gelince Türklerin aklına ilk gelen kelimeydi bu. Varyag’dan söz ediyoruz. Hani şu, 1 Kasım 2001’de ‘motorsuz ve dümensiz’ olarak İstanbul Boğazı’ndan 6 saatte geçen dev savaş gemisinden… Uçak gemisi niyetiyle yapımına başlandıktan sonra Sovyetler dağıldığı için Ukrayna’ya devredilen, Ukrayna’nın da hurda olarak iyi fiyata elden çıkardığı Varyag’ı ne kadar ilgilendiriyordu bu açıklamalar? Ukrayna’dan “eğlence merkezine dönüştürülmek üzere” satın alınan Varyag, askerî amaçlarla nasıl kullanılacaktı? Yoksa Çin’in ilk uçak gemisi mi olacaktı? VARYAG’LA TEKNOLOJİ TRANSFERİ Sözcü Huang Qiang bu tür sorulara cevap vermekten kaçınıyor, uçak gemisi teknolojisine ulaşmalarında Varyag’ın kullanılıp kullanılmadığı konusunda bilgi vermiyordu. Ancak Çinlilerin ‘yeni teknoloji’ alanındaki genel stratejisi bu hususta önemli ipuçları veriyor. Çinliler, kendilerinde olmayan bir teknolojiyi önce bir numune alarak inceliyor, ardından prototip oluşturarak üretime geçiyorlar. Benzer sistem tekstil, otomotiv, bilgisayar ve internet teknolojilerinde de işliyor. Bir nevi teknoloji kopyalama bu. Örneğin 1970’lerin sonunda Çin, yerli uçak gemisi yapımını ele almış ve inceleme için 1985’te Avustralya’dan HMAS Melbourne’ü satın almıştı. Çinli teknisyenler bu gemi üzerinde çalışmış ve pilot uçuş eğitimi için geminin uçuş güvertesini kopyalamıştı. Sovyetlerin çöküşünün ardından da Pekin yönetimi, “teknolojik inceleme” amacıyla Rusya’dan 1998’de Minsk, 2000’de de Kiev gemilerini almıştı. 1985’te yapımına başlanan Varyag uçak gemisi, SSCB’nin dağılması sonrasında Ukrayna’ya bırakılır 1991 senesinde. Toplam yapım masrafı 2,4 milyar dolar olan ve kalan yüzde 30’un tamamlanması için 500 milyon dolardan fazla para gereken Varyag’ın inşaatı Ukrayna yönetimi tarafından 1992’de durdurulur. Çinli bir seyahat acentesi, “hurda fiyatının üç katı” olan 20 milyon dolara satın alır 1998’de. Uçak gemisi Varyag’ın İstanbul’dan riskli geçişi ve çekildiği Dalian Tersanesi’nde “çürümeye terk edilişi” medyaya konu olur uzun süre. Ve, Çin’in uçak gemisi yapma teknolojisine ulaşmasıyla yeniden gündeme taşınır ‘hayalet gemi’ Varyag. Varyag’ı alan Çinli Chong Lot seyahat firması, ‘Okyanus Eğlence Merkezi’ projesinden bahsediyordu. 600 otel odası, gazino, diskotek, lokanta ve gece kulübünün yer alacağı bir eğlence merkezine dönüştürülecekti gemi. Çinli gazinocu Stanley Ho, maliyeti 800 milyon doları bulacak bu merkezin 2009’da açılacağını söylüyordu. Ukrayna ise, Amiral Kuznetsov türü savaş gemisi Varyag’ı Çin’e satarken “gemiyi askerî amaçla kullanamama şartı” koymuştu. Bu madde ile de yetinmeyen Ukrayna, Varyag’ın savaş gemisine döndürülmesini engellemek üzere tesliminden hemen önce elektronik teçhizatı ile güç kaynağını sökmüştü. Türk makamları da yaklaşık 3 yıl gecikmeli olarak geçişe “eğlence gemisi’’ diye izin vermiş, Çin hükümeti ise muhtemel zararları tazmin kapsamında Türkiye’ye 1 milyar dolarlık teminat sunmuştu. Çin, ikna için bununla da kalmamış, Türkiye’yi Çinlilerin turist olarak gelebileceği ‘hedef ülke’ statüsüne çıkararak, 2 milyondan fazla turist göndereceği sözünü vermişti. Ancak 2002’de Türkiye’ye sadece 32 bin Çinli turist gelmesi, sitem dolu bir tepki doğurmuştu. Çin, Süveyş Kanalı’ndan geçiş için Mısır’a da benzer bir söz vermişti. ÇİNLİ FİRMANIN DENİZ KUVVETLERİ İLE İLİŞKİSİ Varyag’ı alan Chong Lot firması üzerindeki kuşkular gün geçtikçe artıyor. Mesela geminin eğlence merkezi olarak kullanılacağı Makao’da, şirketin ofisi bulunmuyor. Chong Lot, Hong Kong dışındaki Chinluck (Holding) Co. Ltd.nin bir alt şirketi olarak biliniyor. Ancak kamuya kapalı görünümüyle dikkat çeken Chinluck’ın internet adresi bile yok. Chinluck Başkanı’nın da Çin Deniz Kuvvetleri (PLAN) ile yakın ilişkisi biliniyor. Ama Varyag’ın alınmasında PLAN’ın herhangi bir müdahalesinin olmadığını savunuyor Chinluck şirketi. Varyag’ın alınması ve Çin’e getirilmesinin 30 milyon dolara mal olduğu düşünüldüğünde “eğlence merkezi” için bir gemiye bu kadar çok masrafın yapılması kuşkuları artırıyor. 2002’den bu yana Dalian Tersanesi’nde bulunan ve çevresinde kuş uçurtulmayan 306 metrelik Varyag’ın artık eğlence merkezine dönüştürülmeyeceği belirtiliyor. Ordu tesislerinde onarılan geminin, Çin Ordusunun askerî gemilerde kullandığı gri renge boyanması da bu iddiaları kuvvetlendiriyor. Geminin Çin Kurtuluş Ordusu’na (PLA) ‘araştırma ve yenileme’ için devredildiğini aktarıyor bazı uluslararası haber siteleri. Yine bu kaynaklara göre Varyag, talim için savaş gemisine dönüştürüldü. Mayıs 2005’te kuru havuzda askerî “gri renge” boyanması da bu iddiaya bir kanıt olarak gösteriliyor. İNCE ASKERÎ HESAPLAR Varyag’ın, Çin donanmasının işaret ve renklerine boyandığına ilişkin fotoğraflar, dünyanın en muteber uluslararası strateji dergisi Jane`s Defence Weekly’de de yayımlanmıştı. Hurda fiyatının 3 katına alınması bir yana, geminin Çin’e gelmesi için sarf edilen yoğun diplomatik çaba ve verilen devlet teminatları da bu yöndeki şüpheleri artırıyor. Dünyanın en fazla gemi üreten ülkesi olan Çin, 2010 yılında uluslararası pazarın dörtte birini ele geçirmeyi tasarlıyor. Varyag’ın fikir babası Ruslar da konuyla ilgili tartışmaların içinde. Rus kaynakları, Çin’in Chengdu J-10 savaş uçaklarını taşıma kapasitesini geliştirmek için AL-31FN motor donanımlı çekiş-vektör kontrol sistemini (TVC) istediğini açıkladı. TVC, uçak gemileri için çok önemli olan, uçakların uçuş güvertesinden kayakla atlama stilinde olduğu gibi kalkmasına ve uçağın iniş hızını düşürmeye imkân tanıyan bir sistem. Bu sistemin Varyag’la da uyum gösterdiği belirtiliyor. Rus kaynakları ayrıca Çin’in gelecekte sahip olmak istediği uçak gemisi için Rus SU-33 savaş gemisini almayı planladığını bildirdi. 10 yıldan fazla Çin Kurtuluş Ordusu Hava Kuvvetleri’ne hizmet etmiş SU-27’den geliştirilen ve Amiral Kuznetsov Uçak Gemisi için tasarlanmış SU-33’ün, Varyag için çok daha müsait olduğu ifade ediliyor. Varyag’daki orijinal güç kaynağı, Ukrayna ile yapılan anlaşmaya göre kaldırılmıştı; ancak buhar türbin teknolojisinde tecrübeli olan Çin’in Varyag’ı kendi dizaynına göre yapma teknolojisine de sahip görünüyor. Rus medyasına göre Çin, Varyag’dan da yararlanarak, 2010’da kendi uçak gemisini yapacak. Rus iddialarına göre “Varyag’ın dümeni, seyrüsefer sistemi, dâhili elektrik ve haberleşme sistemlerinin esas sökülme amacı, Boğazlar’dan geçişi sağlamaktı. Çünkü Montrö Antlaşması’na göre uçak gemileri Türk Boğazları’ndan geçemiyordu. Geminin kalan inşaatına ise Çin’de devam ediliyor.” Rus medyasına göre o dönemde ABD’den Ankara’ya “Varyag gemisi sonradan motor takılıp, askerî amaçla kullanılabilir. Bu yüzden geçişine izin vermeyin.” mesajı da gönderilmiş. Dünyada uçak motoru üretebilen 5. ülke olma unvanına kısa süre önce ulaşan Çin, bugünlerde ‘görünmez savaş gemisi’ ve ‘yüksek teknolojili denizaltı’ dizaynı da yapıyor. Uzaya insan gönderen üçüncü ülke olarak da tarihe geçti Çin. Uluslararası gözlemcilere göre “eğlence gemisi olma ihtimali ortadan kalkan” Varyag’la ilgili çeşitli varsayımlar bulunuyor. Ancak uçak gemisi olmasa bile Varyag’ın en azından askerî eğitim amaçlı olarak kullanılacağı kanaati ağır basıyor. Bu kapsamda uzmanlar, Varyag’da ‘uçak gemisi askerî eğitimi’ yapılabileceğini de belirtiyor. Son yıllarda uzay ve savunma sanayii alanlarında kendinden sıkça söz ettiren Çin, uçak gemisi yapımının ardından ABD ile daha rahat boy ölçüşebilecek konuma gelecek. Görünen o ki ‘Sarı Nehrin Çocukları’nın bu yeni teknolojisi, dünya gündeminin kalıcı maddelerinden biri olmaya devam edecek. Yıllar sonra yeniden alevleneceğe benzeyen Varyag tartışmaları da bunun ‘tuzu-biberi’ olacak gibi AKSİYON