Yatırımların Doğu illerine gitmesi için getirilen teşvik sisteminde Ardahan, Hakkâri ve Şırnak'tan hiç enerji desteği talebi gelmedi. Kahramanmaraş'ta ise 71 milyon YTL'lik enerji desteği verildi. Son terör olayları ve sınır ötesi operasyon ile yeniden gündeme oturan Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde yatırımı teşvik etmek için çıkarılan yasalar işe yaramıyor. 2004 yılında büyük umutlarla çıkarılan 5084 Sayılı Teşvik Yasası'yla istenilen hedefe ulaşılamadığı görüldü. Hazine'nin verdiği enerji desteği Hakkâri, Ardahan ve Şırnak'a yatırımcı çekemedi. Bu illere yatırımcı gitmezken Kahramanmaraş'ta ise hem yatırım hem de istihdam patlaması yaşandı. Öte yandan eski işletmeler, yenilerden daha çok teşvikten yararlandı. İstihdam artışının olduğu illerde ise daha çok emek yoğun sektörler olarak bilinen dokuma ve giyim sektörü ya da çay işletmeleri teşvik aldı. Maliye'nin verilerine göre ise yeni yatırım için bedelsiz arsa ve arazi tahsisinden de Doğu ve Güneydoğu Anadolu nasibini alamadı. Teşvik yasası çıktığından beri Adıyaman, Ağrı, Siirt, Tunceli için hiç talep gelmedi. Hazine'den kapsamlı rapor Hazine Müsteşarlığı'nın hazırladığı "2004-2006 Dönemi Enerji Desteği Uygulama Sonuçları" raporu müsteşarlığın bütçe tasarısının ele alınacağı TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda bugün değerlendirilecek. Yeni teşvik sisteminin tartışıldığı bugünlerde Hazine'nin çalışmasıyla belli iller için getirilen teşvik sisteminin sonuçları milletvekillerinin dikkatine sunulacak. Eskiler daha çok yararlandı Hazine Teşvik Uygulama Genel Müdürlüğü'nün çalışmasına göre 2004 Mart ayından 2006 yılı sonuna kadar 49 ilde 1241 eski tesis enerji desteğinden yararlandı. Bu dönemde 478 yeni işletme açıldı. Hazine 337 milyon YTL'lik enerji desteği verdi ve 87 bin 587 kişilik ek istihdam sağlandı. Yani eski işletmeler teşvikten daha çok yararlandı. Eski işletmelerde ilave istihdam için ortalama yıllık 2834 YTL aktarılırken yeni işletmelerde istihdam başına sadece yıllık 1234 YTL aktarıldı. Uygulama başladıktan sonra en çok Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Uşak, Şanlıurfa, Elazığ ve Niğde illerine enerji desteği verildi. Bu illere yapılan aktarım toplam enerji desteğinin yüzde 62.6'sını oluşturdu. Aslında Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya yatırımların gitmesi için getirilen teşvik sisteminde Ardahan, Hakkâri ve Şırnak'tan hiç enerji desteği talebi gelmedi. Ağrı, Iğdır, Muş ise ancak birer yatırımcı çekebildi. Buna karşılık tüm iller içinde Kahramanmaraş hem ek istihdam hem de yararlanan işletme sayısı açısından en çok tercih edilen il oldu. Kahramanmaraş'ta 159 eski, 15 yeni işletmeye 71 milyon YTL'lik enerji desteği verildi ve 9311 yeni istihdam sağlandı. Yine o bölgede Adıyaman'da 14 eski, 35 yeni tesise 39 milyon YTL'lik enerji desteği verildi ve 3538 ilave istihdam gerçekleşti. Malatya'da ise 74 eski, 32 yeni işletmeye 34 milyon YTL'lik enerji desteği verildi. 2006'da teşvik belgesi sayısı düştü Hazine, enerji desteğinin uygulandığı 49 ilde 2004 yılında 872 adet olan teşvik belgesi sayısının 2005'te 1161'e yükseldiğini, diğer illerde aynı dönemde düzenlenen teşvik belgesi sayısının ise 3206'dan 3142'ye düştüğünü kaydetti. Hazine, "Bu durum kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte 49 ildeki yatırımcının yeni yatırımlara yönelmesi ile açıklanabilir" yorumunu yaptı. 2003 yılında 49 teşvikli ilde 516 olan teşvik belgesi sayısı 2004'te 872'ye, 2005'te de 1161'e çıktı. Ancak 2006 yılında 790'a geriledi. 2006 yılındaki gerilemenin nedeni olarak ise Hazine, Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar'da değişikliğe gidilmesi ile taleplerin yıl sonunda karşılanamamasının önemli rolü olduğunu belirterek "Bunun yanı sıra yatırım indirimi ve vergi, resim, harç istisnasının yararlanılan destek unsurları arasından çıkarılması yatırımlarda teşvik belgesi almanın cazibesini azaltmıştır" tespitini yaptı. 15 ile OSB desteği verilmedi Enerji desteği endüstri ve organize sanayi bölgelerinde yüzde 50'yi bulabiliyor. Ancak 15 ilde yani Ağrı, Ardahan, Artvin, Bingöl, Bitlis, Erzurum, Hakkâri, Iğdır, Kastamonu, Muş, Rize, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van illerinde organize sanayi bölgesi olmadığı için ya da OSB olan illerde işletmeler talepte bulunmadığı için hiç aktarım olmadı. Destekten OSB'lerdeki 306'sı eski olmak üzere toplam 520 adet tesis yararlandı. 26 bin 216 kişilik ilave istihdam sağlandı ve 91.9 milyon YTL de enerji desteği ödendi. En çok destek dokuma-giyime Sektörler itibariyle verilen teşvikin dağılımına bakıldığında; dokuma-giyim sektörü 174.8 milyon YTL ile ilk sırada yer aldı. Bu sektörde 33 bin 189 kişilik ilave istihdam sağlandı. Dokuma-giyim sektörünü 57 milyon YTL ile çimento, 34.8 milyon YTL ile madencilik ve 20 milyon YTL ile de gıda-içki sektörü izledi. Yatırımcı Uşak ve Düzce'ye gitti Teşvik yasası çıkarken en çok Düzce, Afyonkarahisar gibi illerin yararlanacağı eleştirisi yapılmıştı. Bu eleştirinin haklı olduğu ve yeni yatırımların en çok tercih edildiği iller Uşak ve Düzce oldu. Uşak'ta 59, Düzce'de ise 42 yeni tesis kuruldu. Uşak'ta toplam 138 işletme 5102 kişilik ilave istihdam sağladı ve 23.8 milyon YTL'lik enerji desteği aldı. Düzce'de ise toplam 83 işletme 5012 ilave istihdam sağladı. Ancak Düzce'ye ödenen enerji desteği 7.1 milyon YTL'de kaldı. Afyonkarahisar'da ise 12 yeni tesis kuruldu. Toplam 50 tesis enerji desteğinden yararlandı ve 1841 yeni istihdam sağlandı. Bedelsiz arsada da durum aynı Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü son dönemde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki yeni teşvikler gündeme gelince 5084 sayılı yasa kapsamında bu illerdeki son durumun verilerini çıkardı. Teşvik yasası çıktıktan sonra Adıyaman, Ağrı, Siirt ve Tunceli'den hiç bedelsiz arsa arazi devri için talep gelmedi. 2007 yılında ise bu iller dışında Diyarbakır, Erzincan ve Erzurum'a da herhangi bir yatırım için bedelsiz devri istenmedi. Hazine'nin Enerji Desteği Raporu'nda neler var * 2004'te 36 olan teşvikli il sayısı 2005 yılında 49'a çıkarıldı. Ama teşvikler özellikle terörün yoğun olduğu illere uğramadı. * 2004 yılında ayda 2.7 milyon YTL enerji desteği yapılırken, 13 il ilave edildikten sonra aylık enerji desteği aylık 13 milyon YTL'ye çıktı. * Hakkari, Şırnak'a gitmeyen yatırımcılar Kahramanmaraş ve Adıyaman'a akın etti. Kahramanmaraş hem yararlanan tesis hem de ek istihdam açısından 49 il içinde birinci oldu. * En çok istihdam artışı işçi bazında, 9311 ile Kahramanmaraş, 8650 ile Rize, 7300 ile Düzce, 5102 ile Uşak, 5029 ile Çorum ve 4804 ile Malatya'da oldu. Kahramanmaraş, Düzce, Uşak ve Malatya illerinde istihdam artışı dokuma-giyim sektörü, Rize'deki artış ise çay işletmelerinin yaygınlığından kaynaklandı. Çorum'daki artış da tuğla-kiremit fabrikalarından geldi. * Enerji teşviğinden eski işletmeler daha çok yararlandı. 2006 yılında yeni işletmelerde çalıştırılan kişi başına ortalama yıllık 1234 YTL, eski işletmelerde ise yıllık 2 bin 834 YTL enerji desteği ödemesi alındı. * Enerji desteği 31.12.2008 tarihinde sona erecek. Ancak 36 ilde 1 Ekim 2003, daha sonra eklenen 13 ilde 1 Nisan 2005 tarihinden sonra yatırıma başlayıp 31 Aralık 2007 tarihine kadar tamamlayanlar; yatırım tamamlanma tarihini izleyen 5 yıl, 2008 sonunda tamamlayanlar 4 yıl, 2009 sonunda tamamlayanlar da 3 yıl daha destekten yararlanacak. 49 İLE VERİLEN ENERJİ DESTEKLERİ (2004 Mart-2006 sonu) * 49 ilde 1241 eski tesis enerji desteğinden yararlandı. * 478 yeni işletme açıldı. * Hazine 337 milyon YTL'lik enerji desteği verdi. * 87 bin 587 kişilik ek istihdam sağlandı. * Toplam enerji desteğinin yüzde 62,6'sı Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Uşak, Şanlıurfa, Elazığ ve Niğde'ye verildi. HANGİ İLE NE KADAR ENERJİ DESTEĞİ VERİLDİ * Ardahan, Hakkari ve Şırnak'tan hiç enerji desteği talebi gelmedi. * Kahramanmaraş'ta 159 eski, 15 yeni işletmeye 71 milyon YTL * Adıyaman'da 14 eski, 35 yeni tesise 39 milyon YTL * Malatya'da ise 74 eski, 32 yeni işletmeye 34 milyon YTL verildi. 15 İLE OSB DESTEĞİ YOK * Ağrı, Ardahan, Artvin, Bingöl, Bitlis, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kastamonu, Muş, Rize, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van olmak üzere 15 ilde organize sanayi bölgesi olmadığı için ya da OSB olan illerde işletmeler talepte bulunmadığı için hiç aktarım olmadı. * Destekten OSB'lerdeki 306 eski olmak üzere toplam 520 adet tesis yararlandı. * 26 bin 216 kişilik ilave istihdam sağlandı ve 91.9 milyon YTL de enerji desteği ödendi. HANGİ SEKTÖRE NE KADAR DESTEK GİTTİ * Dokuma-giyim sektörü 174.8 milyon YTL * Çimento 57 milyon YTL * Madencilik 34.8 milyon YTL * Gıda-içki 20 milyon YTL KAYNAK: Hazine Müsteşarlığı Neşe Karanfil - REFERANS