Türkiye ve Avrupa Birliği (AB) ilişkileri donma noktasında Ankara-Brüksel güzergâhında ipler son olarak Doğu Akdeniz sebebiyle iyice gerildi. AB Konseyi aralık ayında Türkiye’ye yönelik müeyyide listesini genişletme kararı aldı. Önümüzdeki mart ayında Konsey daha ağır müeyyideleri görüşecek. 

Diğer yandan 2020 yılı boyunca sık sık Avrupa’ya karşı sert çıkışlarda bulunan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kasım ayında geri adım atarak, "Kendimizi başka yerlerde değil, Avrupa'da görüyor, geleceğimizi Avrupa ile kurmayı tasavvur ediyoruz." demişti. 

Portekiz’de yayın yapan bir gazete için bu hafta bir köşe yazısı kaleme alan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da benzer beyanlarda bulundu. AB’nin yasama organı olan Avrupa Parlamentosu’nun Türkiye raportörü Nacho Sánchez Amor ise “Aşk mektupları değil, somut adımlar bekliyoruz.” dedi. 

Amor, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarına uyulup Halkların Demokratik Partisi'nin (HDP) eski eş genel başkanı Selahattin Demirtaş ve işadamı Osman Kavala’nın serbest bırakılmasının Avrupa Konseyi üyesi olan Türkiye için bir mecburiyet olduğuna dikkati çekti. 

Amor, AB rotasına dönüşün demokrasi değerlerine dönüş anlamına geldiğini ifade ederken Türkiye gündemindeki hukuk tartışmalarına, şu ifadelerle vurgu yaptı:

- Her eleştiride bulunan terörist ilan edilmemeli.

- Rektör atamasını protesto eden öğrenciler gözaltına alınmamalı.

- Sivil toplum kuruluşları, devlet müdahalesi olmadan düzgün bir şekilde fonksiyon gösterebilmeli.

- Hâkimlerin kararlarına müdahale edilmemeli. 

- Savcılar siyasi gündemi değil, hukuku korumak için görev yapmalı.

Amor, AB’den gelecek hiçbir teşvikin tek başına Türkiye’yi demokratik bir zemine taşımaya yetmeyeceğini ifade ederek, “Önce Türkiye demokratik olmayı istemeli.” dedi. 

“AB Türkiye’nin tam üyelik alabileceğine dair inancını kaybetti mi?” sorusuna ise başka bir soruyla karşılık verdi: “Türkiye hâlâ AB üyesi olmak istiyor mu?”

AP Türkiye Raportörü Nacho Sánchez Amor’un T24’te Metin Kaan Kurtuluş'un sorularına verdiği cevaplar şöyle:

Brüksel’de hepimiz Türkiye’den tavır değişikliği bekliyoruz. Geride bıraktığımız yılın ne kadar zorlu geçtiğini biliyoruz. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve diğer hükümet yetkililerinin son zamanlarda yaptığı “Avrupa rotasına dönüş” mesajı veriyor gibi duran sözlerinin gerçek olduğu ve sözlerin olgularla desteklenebileceğini umuyoruz. 

Asıl önemli olan şey şu: Biz, Türkiye’nin Avrupa rotasına dönüş söyleminin olgularla desteklenmesini bekliyoruz. 

Kafamızdaki soru da bu. Elimizde sadece açıklamalar var. Son aylarda ülkenizdeki üst düzey yetkililerden çok farklı yönlerde açıklamalar yapılıyor. Bizim aslında istediğimiz şey şu; gerçekten bir tavır değişikliği varsa, bu AB karşıtı söylemler son buluyorsa, son açıklamanın yapılacaklarla desteklenmesi. 

Bu söylemlerin olgu haline gelmesini istiyoruz. Bu yeni tavır ve yaklaşımdan memnunuz, ama olgularla desteklenmesini istiyoruz.

Son zamanlarda Başkan Donald Trump sebebiyle ABD ile bazı zorluklar yaşadığımızı biliyorsunuz. Yeni iktidarın masaya getirebileceklerinden çok umutluyuz. Son dönemlerde terk ettikleri çoğu uluslararası duruş konusunda ABD ile iş birliği yapmak istiyoruz. Bu sebeple sadece Türkiye değil; belki Çin, hatta Rusya konusunda ABD ile iş birliği yapabiliriz. 

Bu yeni iktidarla gelen genel bir duruş. Türkiye, AB’nin dış politikasında önemli bir yerde. ABD’nin dış politikasında da öyle. Dünyada birçok gündem varken ortak alan bulabilmemiz çok kıymetli. 

Ama soruyu tersten sormak da mümkün: Türkiye bizim endişelerimize cevap vermek için bizim gibi çaba sarf ediyor mu? Hem bizim hem de ABD’nin. Bu cevaplanması gereken bir soru. 

Üyelik süreci, Gümrük Birliği, vizesiz seyahat ile ilgili ihtilaflar var. Türkiye’nin ABD ile de çözmesi gereken sorunlar var. Buna NATO’daki zorlu durum da dahil. Biz bu konuları hem ABD ile hem de Türkiye ile konuşmaya açığız. Dediğim gibi bu genel bir duruş. 

Hayır, tabii ki olmayacak. Resmi olarak olmayacak. Bu bambaşka bir yasal süreç. Bu konuda kendi politikalarımız var.  Bu konu çoğunlukla Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de AB üyeleri Yunanistan ve Kıbrıs ile yaşadıklarıyla bağlantılı. 

Bunun ABD’ye danışılması gerekmiyor. Bu Avrupa’nın politikalarıyla ilgili, bizim mahallemizdeki bir problem. İki üye ülkemizle ilgili. ABD’ye danışılmasına gerek yok.

Hayır. Bence soru bunun tam tersi; Türkiye hâlâ AB üyesi olmak istiyor mu? Kendimize sorduğumuz soru bu. Üyelik sürecinde yaşanan problem şu: Biz bu süreci reformlar konusunda bir zaman çizelgesi belirleyerek başlattık. Ancak reformlar yapılmadı. 

Biz de Türkiye’ye şunu soruyoruz: Gerçekten AB üyesi olmak istiyor musunuz? Uzun süre önce başlayıp bıraktığınız reformları gerçekten başlatmaya hazır mısınız? Hiçbir sonuç alınmamasına rağmen biz resmi olarak üyelik sürecini açık tutuyoruz. 

Bence yapmak gereken sadece “üyelik süreci sonuç vermiyor” demek değil. Sormamız gereken soru, “Üyelik süreci niçin sonuç vermiyor?” Bu sorunun cevabı da açık; çünkü Türkiye üyelik sürecinde reform yapacağına dair taahhütlerini yerine getirmedi. Bunu açıkça söylemeliyiz.

Bu vizesiz seyahat için de geçerli. Türkiye’de sık sık “AB, mülteci anlaşması konusunda sözünü tutmadı” denildiğini duyuyorum. Bu doğru değil. Biz Türkiye’ye dedik ki; “Eğer vize serbestisi ile ilgili yeterli kritere uyarsanız vize serbestisi alırsınız.” Türkiye bunu yapmadı. Bu kadar basit. 

Türkiye Terörle Mücadele Kanunu'nu (TMK) değiştirmedi, veri koruma kanunlarını değiştirmedi. Masaya vize serbestisi için 6-7 sorun yatırıldı. Türkiye talep edilenleri yapmadı. 

Türkiye’nin niçin bunları yapmadığıyla ilgili olarak birçok gerekçelendirme dile getiriliyor. İşte ülkenin durumu, güvenlik, darbe girişimi, Olağanüstü Hâl (OHÂL) gerekçe olarak gösteriliyor. 

Gerçek olan şey şu; biz taahhütlerimize uyuyoruz. Hem üyelik hem de mülteci anlaşması konusunda. Türkiye uymadı. O yüzden Türkiye’nin karar vermesini bekliyoruz; son zamanlarda sıkça dile getirilen söylem gerçek mi ve yapılanlarla desteklenecek mi?

Son raporlarımızda selefim Kati Piri gibi ben de müzakerelerin resmi olarak askıya alınması çağrısında bulundum. Taslak raporda görüşmelerin resmen askıya alınmasını talep ettim. Bunu bir kötü davranışa karşılık vermek için yapmadım. Bunu üyelik süreci bir şeye yardımcı oluyor mu tekrar değerlendirebilmemiz için yaptım. 

Bu yüzden ‘üyelik sürecini resmen askıya almalıyız’ demem ‘süreç hâlâ düşüncelerimiz için elverişli mi tekrar değerlendirmek gerekiyor’ anlamına geliyor. Bunun yanında hep Türkiye’nin Avrupa üyelik girişimini tekrar gözden geçirmesini söylüyorum. 

Çünkü ben “Şu an kötü bir durumdayız, çok güven eksikliği var” gibi şeyler diyemem. Benim görevim, “Niçin bu durumdayız” diye sorgulamak. Ben ve meslektaşlarımın çoğu bunun sebebinin Türkiye’nin mutabık kaldığı taahhütleri yerine getirmemesi olduğunu düşünüyor. Bunu açıkça söylemeliyiz.

Eğer Türkiye’de yetkililer son söyleme olgularla, reformlarla, tavır değişikliğiyle, insan hakları ve hukukun üstünlüğü gibi üyelik sürecinin merkezinde olan konularda tavır değişiklikleriyle destek verirse biz de başka bir yol izleyebiliriz. 

Ancak gelecekte darbe girişiminden sonra durdurulan reformların tam anlamıyla hayata geçirilmesi gerekiyor. Bu durum çok yorucu. Türkiye’de “AB yorgunluğundan” bahsediliyor. Bu anlaşılabilir bir durum. Ancak Avrupa’da da “Türkiye yorgunluğundan” söz ediliyor. 

Bazı güçlü siyasi oyuncular Türkiye ile üyelik sürecinin durdurulmasını talep ediyor. Son olarak EPP, yani Avrupa’nın ana sağ partisi “Türkiye ile işimiz bitti. Yapacak bir şey yok. Türkiye bu durumda hiçbir şekilde AB’nin üyesi olamaz. Üyelik sürecine son vermeliyiz.” dedi. 

benim duruşum değil. Ben bu konuda Liberaller ve Yeşiller’e yakın düşünüyorum. Biz Türkiye’ye taahhütlerine uyması için son bir şans vermekten tarafız. Yani bu sebeple biz süreci dondurmak için değil, “Gelecekten beklentimiz bu mu?” diye sorgulamak için sürecin askıya alınmasını istiyoruz.

Evet, ama şu konuda çok açık olmalıyız; hiçbir Avrupa teşviki bir demokrasi olmayı istemenin yerine geçemez. Bu, o ülkenin vereceği bir karardır. AB’nin görevi bir ülkeyi zorla demokrasiye yönlendirmek değildir. Tüm dünyanın tanıyacağı olgun bir demokrasi olmak o ülkenin kendi tercihidir. 

Demokratik olmak veya olmamak sizin kararınızdır. Ben İspanyolum. AB’ye girmeden önce ülkenin nasıl bir süreçten geçtiğini hatırlıyorum. Biz gerçekten olgun bir demokrasi olmak istiyorduk. Sonra da AB’nin üyesi olmak istiyorduk. Ancak bir demokrasi olmak için herhangi bir teşvik beklemedik. 

Biz bir demokrasi olmak istedik ve buna uygun davrandık. Hızlıca harekete geçtik ve bazı yönlerden AB’nin üyesi olmaya hazırdık. Ancak kimsenin bizi AB’ye çekmesini istemedik. Tekrar ediyorum, hiçbir teşvik Türkiye’nin demokrasi olmak konusunda siyasi isteğinin yerine geçemez.

Konsey’in duruşunu anlamanın Türkiye kamuoyu için zor olduğunu anlıyorum fakat şunu söylemek önemli; Avrupa Birliği Konseyi’nin bir bakıma Türkiye’ye yönelik fonksiyonel bir yaklaşımı var. İlişkinin getirdikleri, faydaları ve bedelleri inceleniyor. 

Avrupa Parlamentosu için önemli olan ise üyelik süreci ve Türkiye’nin buna bağlılığı. Yani farklı rolleri var. 

AB Konseyi’nin yaptırım kararı sondaj çalışmaları ve Doğu Akdeniz’le alakalı. AP içinse ana problem üyelik süreci ve Türkiye’de reformların yapılmaması. Farklı problemler var. 

Yaptırımlar Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin haklarını savunmadaki agresif tutumuyla ilgili. Türkiye bu süreçte Avrupalı güçleri “kolonici güçler” olarak nitelendirdi. Buna kıtamızın o tarafındaki kimse anlam veremedi. Ancak durum bununla bağlantılı.

AP’de biz üyelik müzakereleri ile ilgileniyoruz. Üyelik müzakerelerinin kalbinde insan hakları ve hukukun üstünlüğü ile ilgili durumlar var. Türkiye bu konularda ilerleme kaydediyor mu? Bunu Türkiye kamuoyuna soruyorum. Türkiye bize üyelik sürecini hızlandırma umudu verecek kadar insan hakları ve hukukun üstünlüğü konusunda iyileşme gösteriyor mu? 

Darbe girişiminden sonra sadece geri adım atıldığını duyduk. Darbe girişiminden son 15 günde olanlara bakalım; yeni Dernekler Yasası reformu, üniversiteye atanan rektör ve öğrencilerin gözaltına alınması. 

Türkiye’den duyduğumuz şeyler sadece hukukun üstünlüğü ve insan hakları hakkında kötü haberler. Türkiye’nin değiştirmesi gereken çok şey var. AB’nin güvenini kazanması gerekiyor. İnsan hakları dosyasında durum bu.

Doğu Akdeniz’de bizim analizimize göre Türkiye uluslararası hukuku ihlal etti. Teoride Türkiye haklarını koruyor, ancak bunu yapabileceği en iyi şekilde yapmıyor. Orduyu kullanmak sorun yaşanma ihtimalini artırıyor. Bu yüzden Konsey daha çok direkt yaptırım tehdidinde bulundu. 

Biz de AP’de bu süreçte hukukun üstünlüğü ve insan hakları konusunda değişiklik bekliyoruz.

Şunun altını çizelim, Türkiye Avrupa Konseyi’nin üyesi. Türkiye AB’nin üyesi değil, bir aday ülke. Ancak Avrupa Konseyi’nin üyesi. Avrupa Konseyi’nin üyesi olmak, Strazburg’daki AİHM’in verdiği kararlara uymak mecburiyetinde olduğunuz anlamına gelir. 

Bu sebeple Türkiye AİHM kararlarını uygulamazken nasıl tekrar Avrupa yoluna girdiğini söyleyebilir anlayamıyoruz. Bu AİHM’in bütün kararlarına uyulması gerektiği anlamına geliyor; Demirtaş serbest bırakılmalı, Kavala serbest bırakılmalı. Kararlara uymamak için teknik gerekçeler yaratılmamalı. 

Hukuk değil de hükûmet Demirtaş’ı veya Kavala’yı siyasi bedel yaşayacağı gerekçesiyle serbest bırakmıyorsa şu anda elinde bu sonucu yaşamadan yapmak için en iyi gerekçe var. Üyesi olduğunuz Avrupa Konseyi sistemindeki AİHM’in bu insanların serbest bırakılması konusunda kararı var. Yapın bunu. 

Reformlar konusunda içten olduğunuzu göstermek istiyorsanız Demirtaş ve Kavala’yı serbest bırakın; yaptığınız bazı reformları geri çevirin; rektör atanmasını protesto eden öğrencilere saldırmayın. Bu mesaj böyle verilmez. 

Eğer Avrupa’ya gerçekten AB’ye dönüş yolunda olduğunuzu göstermek istiyorsanız buna uygun bir şekilde davranmalısınız. Sadece aşk mektubu yazamazsınız. 

Bize aşk mektubu göndermeyin, bize AİHM’in kararlarına uyduğunuza dair, sivil toplum kuruluşlarına dair kanun değişikliğini kaldırdığınıza, sosyal medya platformlarından temsilci istemediğinize, HDP’li belediye başkanlıklarına demokratik olmayan bir biçimde kayyım atamadığınıza dair haberler gönderin. 

Biz bunların gerçek olduğunu görmek istiyoruz. Bu sebeple Türkiyeli meslektaş ve dostlarıma şunu söylüyorum; AB’ye aşk mektupları göndermeyin, kararlar gönderin, somut gerçekler gönderin. Böylece son adımlarınızın içtenliğini değerlendirebiliriz.