‘Her cumhurbaşkanı seçimlerinde krizler yaşanıyor. Hem ekonomik hem de sosyal yönden büyük kayıplar meydana geliyor. Cumhurbaşkanını halk seçerse bu krizler de biter. Halk, başbakanını bir günde seçtiği gibi cumhurbaşkanını da aynı şekilde seçebilmelidir. 82 referandumunda büyüklerimiz için önemli olan değerler bugün bizim için de önemlidir. Onun için biz doğru olan ‘evet’ kararını vereceğiz.’ Bingöllü kuyumcu İbrahim Alimoğlu’nun bu sözleri, 1982 Anayasası referandumunda Türkiye’nin geneliyle nazaran taban tabana zıt bir profil çizen Bingöl’ün siyasi tarihimizdeki duruşunu özetliyor. Kenan Evren başkanlığındaki Milli Güvenlik Konseyi’nce hazırlatılan anayasa 7 Kasım 1982’deki referandumda yüzde 93 ‘evet’ oyuyla kabul edildi. Bingöl’den gelen haber ise tam anlamıyla şoke ediciydi o günkü yönetim için: Yüzde 90 hayır!... Bu, görülmemiş bir “zıtlık rekoruydu” aynı zamanda. Bingöl, 22 Temmuz seçimlerinde AK Parti’ye verdiği yüzde 72’lik destekle bu alanda da Türkiye rekorunu elinde bulunduruyor. CHP’nin İstanbul başta olmak üzere çeşitli bölgelerden otobüslerle getirdiği Bingöllülerin AK Parti’ye oy vermesi ise Türk siyaset tarihinin en büyük golü olarak jeneriklere yansıyacak! 7 Kasım 1982 referandumu, yüzde 92,7’lik ‘evet’ oyu ile kabul edildi. Bu sonuca göre 80 ihtilalinin baş aktörü Kenan Evren, aynı oranla cumhurbaşkanı seçilmiş oldu. O referandumda yüzde 7’lik kesim hayır oyu kullanmış, katılım oranı ise yüzde 91 olarak gerçekleşmişti. Bingöl’ün bu zıtlığı ise darbe yönetimi tarafından âdeta cezalandırılacak, şehre pek yatırım yapılmayacaktı. Referandumdan sonra özellikle din görevlileri çok zor durumda kaldı. Bingöl’ün bazı bölgelerinde din görevlilerine yönelik büyük baskılar ve hakaretler oldu. BİNGÖL’ÜN SİYASETİNE, ELAZIĞ’IN İBADETİNE!... Diyarbakır, Erzurum, Tunceli, Elazığ ve Muş ile sınırlı 70 bin nüfuslu bu şirin doğu ilinin Türkiye genelinden farklı bir tablo ortaya koymasının sebebi ne? Bingöllülerin 21 Ekim referandumunda tavrı ne olacak? Aldığımız cevapların ortak noktası şu: Bingöllüler, haksızlıklara ve dayatmalara karşı boyun eğmiyor, tam aksi istikamette hareket ediyor. Özellikle dinî konularda çok hassaslar. Bu yöndeki art niyetlileri asla affetmiyorlar. Bingöllü, cezalandırılacağını bilse bile doğru bildiği yoldan gözünü kırpmadan gidiyor. Türkiye’nin yetiştirdiği ender edebiyatçı ve yazarlardan Elazığlı rahmetli Ahmet Kabaklı, Bingöl’ün seçimlerde ne yapacağına akıl sır erdirmenin mümkün olmadığını şakayla karışık şöyle dile getiriyordu: “Bingöl’ün siyasetine, Elazığ’ın ibadetine güven olmaz!” Yıllardır Bingöl’de gazetecilik yapan Emin İnak, 82 Anayasasını hazırlatan askerî yönetimin zorla kendi siyasetini kabul ettirmeye çalıştığını; ancak halkın buna tepki gösterdiğini anlatıyor. Özellikle dinî konulardaki hassasiyet sebebiyle Bingöl’ün bu yöndeki kısıtlamaları benimsemediğini vurgulayan İnak, özellikle bu yüzden yüzde 90 gibi rekor bir oran çıktığını anlatıyor. Gazeteci İnak, 22 Temmuz’da halkın bir kez daha tepki oyunu kullandığını hatırlatıyor: “Çünkü bazı kesimler mevcut hükümeti haksız bir şekilde yıpratmaya çalışıyordu. Özellikle CHP’nin tavrı ve cumhuriyet yürüyüşleri bu rekora sebep oldu.” Emin İnak, 21 Ekim’de Bingöl’ün yine tepki oyu kullanacağının altını çizerken, bir rakam vermese de yeni bir rekorun kırılacağından emin. Bingöllüleri, “sağduyulu, muhafazakâr ve ezilen insanların yanında yer alan” diye nitelendiren kuyumcu İbrahim Alimoğlu ise 21 Ekim’de çıkacak yüksek oranlı ‘evet’ oyunun Bingöl için sürpriz olmayacağını söylüyor ve ekliyor: “Bingöl halkı sürekli olarak birlikte hareket eder. Zaten Bingöl’de birbirinden çok farklı kesimler yok, herkesin inancı ve yaşam tarzı bir.” Alimoğlu, “Türkiye’nin yolunu açacak” dediği sivil anayasa için evet oyunu kullanacağını söylüyor. YÜZDE KAÇ ‘EVET’ ÇIKAR? Eczacı Süheyl Tuğ, 82’de oy kullanmadığını ancak 21 Ekim’deki tablonun şimdiden belli olduğunu söylüyor: “Katılım az olsa bile çok yüksek oranda ‘evet’ çıkacak.” Tuğ’a göre, Abdullah Gül’e yapılanlar 22 Temmuz seçimlerine yansıdı, bu 21 Ekim’de de devam edecek. Çünkü Bingöl “her zaman mazlumun yanında” yer alıyor. Referandum tahmini konusunda rakam verenlere kulak kesiliyoruz bu kez. Faruk Ayık, tarihî halkoylamasında Bingöl’den yüzde 95’lik bir sonuç çıkacağına inanıyor. Çünkü Bingöl her zaman antidemokratik uygulamalara karşı dik durmuş. Gülderen Çalışanlar Derneği Başkanı Selahattin Bulut ise ‘evet’ oranının en az yüzde 80 olacağını iddia ediyor. 1980’li yıllarda sağ-sol meseleleri yüzünden halkın huzursuz olduğunu, bunun için ilk başlarda referanduma sıcak baktığını; ancak gerçek düşünceleri ortaya çıkınca kırmızı kart gösterdiğini dile getiriyor. 1982 Anayasasındaki bazı düzenlemelerin özelikle din konusunda hassas olan Bingöl’de halka zarar verdiğini aktarıyor. Ayrıca Medyada göbeğini kaşıyan adam benzetmelerine tam da cevap niteliğinde bir tespit yapıyor Selahattin Bulut: “21 Ekim’de Bingöl’den ‘evet’ oyunun çıkacak olmasının asıl sebebi yine halkın hor ve küçük görülmesinden kaynaklanan anlayışın reddedilmesine bağlı.” Darbe sonrası dönemin yakın şahitlerinden Bingöl Esnaf ve Sanatkârlar Odalar Birliği Başkanı Ali Bayram, 82 referandumu önceki Kenan Evren’in konuşmalarının halkta büyük tepki çektiğini anlatıyor. Ali Bayram da, 21 Ekim’de de, 82 referandumu ve 22 Temmuz seçimlerindeki rekora yakın bir sonuç çıkacağını tahmin ediyor: “Çünkü bazı kesimler halkın seçtiği meclise ve onun da seçtiği cumhurbaşkanına karşı. Halkın iradesine saygı gösterilmediği için halk daha önceden yaşanan tabloları ortaya koyar. Esnaf, çiftçi sürekli olarak sızlanmaktaydı. 22 Temmuz seçimleri bu sızlanmaların yersiz olduğunun bir göstergesiydi. Halinden memnun olmayan esnaf ve çiftçiler böyle bir rekora imza atabilir miydi?” ŞEHİR, ‘SÜPER KUPA’ BEKLİYOR Bingöllülerin ‘hüneri’ seçimlerde rekora imza atmakla sınırlı değil. Son seçimde CHP’nin Bingöl’de yaşadığı güldüren hezimet, siyasi tarihimizde çoktan yerini aldı. 22 Temmuz’da vatandaşların oy kullanmasını sağlamak için CHP büyük çaba sarf etti, araç ayarlayıp, şehre taşıma yapıldı. Bingöl’e yaklaşık 6 bin kişiyi taşıyan CHP, 15 bin YTL masraf etti. Ama seçimde CHP’ye topu topu 4 bin 672 oy çıktı. Yani CHP’nin taşıdıklarının nerdeyse önemli bir kısmı AK Parti’ye oy verdi. Bingöllüler, 22 Temmuz sonuçlarını “Şampiyon Bingöl” olarak nitelendiriyor. Bingöllüler, 1982 oylamasını hatırlatarak Başbakan Erdoğan’a mesaj yollamayı da ihmal etmiyor: “21 Ekim’de yeni bir süper kupa bekliyoruz!” TÜRKİYE’NİN BEŞİNCİ REFERANDUMU Türkiye’de ilk referandum, 27 Mayıs 1960 askerî müdahalesinin ardından hazırlanan 1961 Anayasası için yapıldı. 9 Temmuz 1961’deki halkoylaması ile 1961 Anayasası, yüzde 38,3 ‘hayır’ oyuna karşılık, yüzde 61,7 ‘evet’ oyuyla kabul edildi. Türkiye ikinci kez, 1982 Anayasası’nın halkoyuna sunulması üzerine sandık başına gitti. 7 Kasım 1982’deki halkoylamasına 18 milyon 885 bin 488 seçmen katıldı. 17 milyon 215 bin 559 seçmen kabul (yüzde 91,37), 1 milyon 626 bin 431 seçmen de ret (yüzde 8,63) oyu kullandı. 1982 Anayasası, sonuçların açıklanmasıyla 9 Kasım 1982’de yürürlüğe girdi. Üçüncü halkoylaması, 1982 Anayasası’nın geçici 4. maddesi ile Süleyman Demirel, Bülent Ecevit , Necmettin Erbakan gibi siyasilere getirilen yasakların kalkıp kalkmaması konusunda 6 Eylül 1987’de düzenlendi. Geçerli 23 milyon 347 bin 856 oydan 11 milyon 711 bin 461’i ‘evet’, 11 milyon 636 bin 395’i ‘hayır’ çıktı. Böylece, geçici 4. madde yürürlükten kalktı. Türkiye’nin dördüncü kez önüne getirilen referandum sandığının konusu ise Anayasa’nın 127. maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması oldu. 25 Eylül 1988’deki oylamada yüzde 65 ‘hayır’, yüzde 35 ‘evet’ çıktı. AKSİYON