İlkokul mezunu Şenol Ayderya, 30 yıldır araç kullanıyor. Gemi kaptanı Ayderya’yı arkadaşları, ‘Şoförlüğü de kaptanlığı kadar iyidir.” diye tanımlıyor. Gel gelelim ehliyeti yok ve almayı hep ertelemiş. Yılın çoğunluğunu karadan ziyade denizde geçirmesini buna gerekçe gösterse de, yakınları ihmalkârlığına ve ‘bu zamana kadar bir şey olmadı, bundan sonra da olmaz’ anlayışına bağlıyor. Ancak 2918 sayılı Trafik Kanunu’nda yapılan değişiklikle, 400 bin ilkokul mezunu gibi onun da ehliyet umutları temelinden sarsılır. 1 Ocak 2005 itibariyle sürücü belgesi alma hakkını kaybettiği için kendince çareler arar. TIR şoförü bir arkadaşı Suriye, Kıbrıs, Azerbaycan, Bulgaristan gibi ehliyet için eğitim şartı aramayan ülkelerden belge alınabileceğini duyduğunu söyler. 2000-2500 avroya mal olacak yöntemle, belirtilen yerlerden temin edilen belgelere daha sonra Türkiye’de denklik sağlanacaktır. İkna olmayan Şenol Ayderya, “Zaten iş biraz karışık gibi duruyordu. O yüzden pek bulaşmak istemedim. Ancak daha sonra birçok kişinin söylenen şekilde ilkokul mezunu olmasına rağmen ehliyet aldığını duydum. Artık ne kadar doğruysa.” diyor. Sürücü Kursları Federasyonu Başkanı Dursun Önal da Ayderya’nın anlattıklarını dillendiriyor. Hatta bu işle uğraşan ‘aracılar’ın ortaya çıktığını kaydediyor. Önal, yürürlükteki Trafik Kanunu’nun 40’ıncı ve Trafik Yönetmeliği’nin 88’inci maddesinde yer alan ‘sınav ve eğitim şartının aranmayacağı’na dair ibarelerin tetikleyici etkisinden bahsediyor. Yasalardaki boşluk ona göre söz konusu ehliyet işlerini yürüten ‘aracılar’ın işine geliyor. 5O-100 YTL’YE EHLİYET Geçtiğimiz hafta Adana’da, sahte diploma ve belgelerle ilkokul mezunlarına ehliyet vermek suçundan yakalanan 6 kişilik bir şebeke Dursun Önal’ın sözlerini doğrular nitelikte. 4 ayrı sürücü kursunun isminin de karıştığı olayda şebeke üyelerinden 5’i de tutuklanmıştı. 50-100 YTL bedelle ilköğretim diploması, sağlık raporu ve ehliyet düzenleyen çetenin 50 kişiden bu yolla para aldığı tespit edilmişti. Başkan Önal’a göre tüm bunlar geciken kanunun ortaya çıkardığı vakalar. Hâlihazırda sürücü kurslarına müracaat edenlerin yüzde 40 ila 60’ını ilkokul mezunlarının oluşturduğu düşünüldüğünde meselenin vahameti ortaya çıkıyor. Dursun Önal, “Her gün onlarca kişi umudu var ki kurslara kayıt yaptırıyor; onların umudunu söndürmemek lazım. Yani insanlar 40 yaşından sonra tekrar okula mı gitsin? Tamam, bu kişilere ticarî araç vermeyelim ama tarlasında, bağında traktörünü kullanmasına, özel aracını sürmesine de karışmayalım. Yoksa insanlar gayri hukukî yollara başvuruyor.” diye konuşuyor. Her ne kadar onlarca kişi sürücü kurslarına kayıt yaptırsa da, kanunen yasak olduğu için söz konusu durumun buralara pek faydası yok. Yasa yürürlüğe girdikten sonra hızla öğrenci kaybeden kurslar, kanunun çıkmaması halinde işlerinin daha da zorlaşacağını düşünüyor. KURSLAR ZOR DURUMDA Ankara Özel Nida Sürücü Kursu Müdürü Nazan Çıkıntaş, çalıştıkları sektörden 10 bin kişinin ekmek yediğini ifade ediyor. Özellikle kurs fiyatlarının çok düştüğüne işaret ederek, bunun nedenini öğrenci talebinin azalmasına bağlıyor: “Milli Eğitim Bakanlığı’nın asgari limiti 500 YTL. Gel gör ki rekabet ortamında bunu sabitlemek mümkün değil. Doğu illerinde bu rakam daha da düşüyor.” Sıkıntının bir başka ayağı ise kurs fazlalığı. Sürücü kursu sayısı 2 milyon nüfuslu Brüksel’de 5, Paris’te 7, Napoli’de 1 iken, İstanbul’da 434, Ankara’da 180 ve İzmir’de 160. Türkiye geneli toplamı ise 2 bin 70. Artan sayının eğitim kalitesini düşürdüğüne inanan Çıkıntaş, “Herkes kurs açıyor. 6 aylık adlî cezanız olmasın yeter.” yorumunu yapıyor. Türkiye haricinde Belçika’da 4 yıllık trafik eğitimi almış olmak, Almanya ve Hollanda’da da makine mühendisi hüviyeti taşımak gerekiyor. Şimdilerde Türkiye Büyük Millet Meclisi gündemindeki tasarı kanunlaşırsa 400 bin ilkokul mezununun ehliyet alabilme şansı bir kez daha olacak. Ancak şu var ki, bu kadar kişinin kurslarda göreceği eğitim üzerinde de kuşkular var. Nasıl ki yurtdışından getirilen ehliyetlerin alınma sürecinde eğitim şartı aranmıyor, mevcut uygulamada da yeterlilik tartışılıyor. Dursun Önal, Türkiye’de ehliyetin çok kolay verilmesini eleştiriyor: “Kurslar ticarethane mantığına döndüğünden yeterince üzerine düşülmüyor. Hele direksiyon bilgisi varsa iş bitmiş gibi algılanıyor. Acı gerçek ama yeterince eğitim yatırımı yapılmıyor.” Avrupa Birliği ülkelerinde 2 yıl zorunlu stajyer sürücülük ardından 3 seviyeli kayganlık, mekanik darbeler, ıslak zemin sınavları yapılıyor ve bunlara farklı fren sistemine sahip (ABS’li ABS’siz) araçlarla giriliyor, aday her türlü çevre ortamına alışsın diye. YURTDIŞI SÜRÜCÜ BELGESİNİ KİMLER ALIYOR? Yetersiz eğitimle alınan ehliyetle, yurtdışından gelen arasında bağlantı kuranlar da var. Iğdır Yılmaz Sürücü Kursu sahibi İbrahim Karaca bunlardan biri. “Mesele sistem oluşturmak. Yoksa ne yaparsanız yapın. Sürücülük sadece direksiyon bilgisi olarak algılanıyor. Hadi yurtdışına gidenlerin yaptığı bir ölçüde hukuk dışılık. Ama kursta yeterince eğitim almadan trafiğe çıkana ne demeli. Ben kursum için 200 bin dolar masraf yapmışım altyapı kurayım diye, mesela.” yorumunu yapıyor. Türkiye’de ehliyet alamayanların yurtdışına yöneldiğine dair kendisinin de bir şeyler duyduğunu ifade eden Karaca, hatta son 1,5 yıldır kendisine gelip bu konuyu soranların olduğunu kaydediyor. Öyle ki bazı günler başvuranların sayısı 15-20’yi bulur. Ama tüm bunların gerçek rakamı yansıtmayacağını eklemeden geçmiyor: “Belki de düşünülenden daha fazladır.” Peki, bu ehliyetleri kimler alıyor? En önemli iddialardan biri uluslararası yollarda şoförlük yapanlar. Özellikle Güneydoğu ve Doğu Anadolu’dan çevre ülkelere gidenler. Yasa çıkmamış olsa da insanların umutları sönecek gibi değil. Son haftalarda İbrahim Karaca’nın kursuna ilkokul mezunu 20 kişi kayıt yaptırır. İzmir Mersinli Sürücü Kursu sahibi İbrahim Babak, kanunun şu an çıkması halinde 500-600 kişinin kayıt yaptırabileceğini iddia ediyor. Özellikle geçen yıl birçok kurs sahip değiştirmek zorunda kalır. İstanbul’un en eski eğitim merkezlerinden Özel Atilla Sürücü Kursu yetkililerine göre de yasada düzelme olacak. Bu nedenle gelenlerin sayısında artış var. Tabii daha önceki senelerle kıyaslamak mümkün değil, yine de son 15 aylık döneme göre daha iyi. Şenol Ayderya, diğer ilkokul mezunları gibi yasayı beklemeye niyetli değil. Oğlu İbrahim’i çoktan ehliyet kursuna yazdırdı. “Ben alamadım madem, o alsın.” diyen Ayderya’yı arkadaşları uyarıyor: ‘Sakın polis yok diye direksiyona kendin geçme, bırak oğlun rahat rahat kullansın.’ Bu arada İbrahim Ayderya, şoförlüğü hafta sonları babasından öğrenmeye başladı bile… NEREDE, NE KADAR EHLİYET DEĞİŞTİRİLDİ? Mardin: Son 1,5 yılda ilçeler dahil 15 ehliyet değiştirildi. Alanlar Türk vatandaşı, yüzde 90’ı ilkokul mezunu. Suriye, KKTC, Almanya başlıca ülkeler. Batman: Yasağın başladığı tarihten bu yana KKTC, Kazakistan gibi ülkeler dahil 8 ehliyet denkleştirildi. Değiştirenlerin çoğunluğu ilkokul mezunu. Edirne: 15 aylık sürede yoğunluk düştü. 1992-93 döneminde yaşanan talep günümüzde 17’ye kadar düştü. Bunun da sadece 2’si 1 Ocak 2005’ten sonra... Aksiyon