Bütün bulguları topladıktan sonra 31 Ağustos Cumartesi günü buraya döndüler. Bu örnekler bizim buradaki laboratuvarımıza getirildi. Bizim burada binanın içinde değil ama Lahey’in 3-5 kilometre dışında bir laboratuvarımız var. Burada 7 kişi çalışıyor. Aslında çeşitli üye devletlerde bulunan laboratuvarlar ağının yeterliliklerini test ediyor. Bu testler her yıl 2 kez yapılıyor. Her laboratuvarın aynı testten 3 defa başarıyla geçmesi gerekiyor. Çok titiz bir çalışma. Her laboratuvar bunda başarılı olamıyor. Eğer başarılı olamazlarsa akreditasyonları askıya alınıyor. Bu soruşturma kapsamında Genel Sekreter’in kararıyla BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri bu soruşturmanın dışında bırakıldılar. Gerek soruşturma heyetinin oluşumu bakımından, gerek laboratuvarlar bakımından P5 (ABD, Rusya, Fransa, İngiltere ve Çin) uyrukluları ve laboratuvarlarını soruşturma dışında bırakma kararı aldık.

Onların isimlerini açıklayamıyoruz. 4 laboratuvar hepsi aynı örnekleri tetkik etmiyor. İki laboratuvar aynı örnekleri, diğer ikisi de aynı örnekleri çalışıyor. Birer set örnek de bizde alıkonuldu. BM ile varılan anlaşma çerçevesinde bir set de Suriyelilere verildi. Aslında prosedürlere göre iki laboratuvarın aynı örnekleri tahlil etmesinin ardından eğer sonuçlar uyuşuyorsa, o zaman üçüncü bir laboratuvara gitmesine gerek yok. Ama uyuşmazsa diye üçüncü laboratuvarı da yedek olarak tutuyoruz. Bu çok çok titiz bir çalışma, biraz da zaman alabiliyor.

Birçok uzman görüntülere baktığı zaman bunun toksik bir madde sonucu olduğunu düşünüyor. Ama bu nedir, kimin tarafından kullanılmıştır bu konulara yorum getirmek mümkün değil.

Bizim prosedürlerimiz çok kesin ve belgelere bağlanmış usuller ve bu usullerin dışına çıkmamız mümkün değil. Mesela “chain of custody” diye bir usul var. Bu çerçevede örneklerin soruşturma heyeti mensuplarınca alınması gerekiyor. Başka biri tarafından alınan örnekleri bizim laboratuvarlarımızda inceletmemiz usule uygun değil. Ben bahsettiğiniz ülkelerin bulgularının doğru ya da yanlış olduğunu söyleyebilecek durumda değilim. Anlıyorum ki onlar bazı örnekleri elde etmişler ve bir şekilde tahlil ettirmişler. Tabi ki tahlil yeteneklerini de sorgulamıyorum. Gayet mücehhes laboratuvarları var. Fakat bizim uluslararası, ehil, teknik bir soruşturma komisyonun yaptığı soruşturmayla o farklı bir şey. Bizim o soruşturmanın farklı aşamaları sonuçlanmadan herhangi bir kanaatte bulunmamız mümkün değil. Usullerimiz farklı, öyle söyleyeyim.

Evet, öyle söyleniyor. Tahminler 100 tondan 1000 tona kadar gidiyor.

Tabii ABD’nin stoklarında 29 bin ton civarında kimyasal silah, Rusya’da 43 bin ton vardı. Miktarlar çok büyük ve çeşitli yerlerde muhafaza ediliyor. Bu silahlar gerçi filtrelenerek yakılıyor ama bazı yerlerde halk bunların yakılmasına karşı çıktı. Başka yöntemler geliştirdiler. Suriye’deki miktar azdır demiyorum. Vereceği zarar düşünülürse önemli bir miktar. Bir de çeşitli türleri söz konusu; hardal gazı var, VX var, sarin var deniyor ve bunları iletme araçları da çok çeşitli. Nerelerde olduğunu bilmiyoruz. Savaş ortamında bunların bizim kurallarımıza göre imhası çok zor. Hemen hemen imkânsız. Fakat eğer mümkün olsaydı, bunlar herhalde bir-iki yerde toplanıp imha tesisleri kurulduktan sonra çeşitli yöntemlerle imha edilirdi. Çeşitli yöntemler var. Mesela Çin’de II. Dünya Savaşı’ndan sonra terk edilmiş olan kimyasal silahlar var. Bunlar kullanılamaz halde, fakat insanlar temas ederlerse zarar görebiliyorlar. Bulundukları yerler de tam bilinmiyor. Bunları bir yerde topluyorlar ve patlayıcıya sarılıp imha ediliyor. Belli bir şiddetle patlatıldığı zaman kalan küller başka bir süreçten geçirildikten sonra zararsız hale getiriliyor. İmha yöntemleri çeşitli, fakat savaş ortamında bunları yapmak mümkün değil.

Bunların nerelerde depolandığını bilmiyoruz. Kimyasal silahların vereceği zarar rüzgârın nereden estiğine göre bile değişebiliyor. Bir kısmı çok çabuk uçabiliyor; sarin gazı öyleymiş, VX daha kalıcı olabiliyor örneğin. Bunların ne kadar dağılabileceği ve kaç kilometreye kadar zarar verebileceği miktarlara bağlı olarak da değişebiliyor. Bu soru benim teknik bilgimin ötesinde. Buna herhangi birisinin de cevap verebileceğini düşünmüyorum. Spekülasyon olur. Etki alanını hesaplayan software’ler var aslında ama içinde ne olduğu bilinmeyen bir depodan etrafa dağılacak gaz kaç kilometreyi içine alır bunu bilemiyorum.

12 Eylül günü BM Genel Sekreteri’ne Kimyasal Silahlar Sözleşmesine taraf olmak istediklerini bildirdiler. Yeni üyelikler her zaman önce ona bildiriliyor, çünkü Genel Sekter sözleşmenin depoziteri (muhafaza eden kişi). Genel Sekreter bu bildirimi daha sonra bizim örgütümüze iletecek. Bu suretle üyelik süreci başlamış olacak. Öte yandan 13 Eylül günü Suriye Dışişleri Bakan Yardımcısı Faysal Miktad beni telefonla arayarak örgütümüzün kendilerine üyelik sürecinde teknik vermesini istedi. Gerek bildirimler gerek daha sonraki adımlarla ilgili desteğimize ihtiyaç duyulacağını söyledi.

Cenevre’de varılan anlaşmayı memnuniyetle karşılıyorum. OPCW’ya önemli görevler düşeceği anlaşılıyor. Önümüzdeki hafta içinde İcra Konseyi’nin toplanıp bir karar alması ve BM Güvenlik Konseyi’nin de ayrıca bir karar alarak öngörülen misyona destek vermesi planlanıyor. Suriye’nin 30 gün sonra yürürlüğe girmesi gereken OPCW üyeliğinin şimdiden uygulamaya konması, Suriye’nin gerekli bildirimleri yapması ve denetimlerin başlaması, daha sonra da imha çalışmalarına geçilmesi gibi hususları içeren iddialı bir program söz konusu. OPCW’nun denetçileri Suriye’ye giderek, bildirimleri yapılan kimyasal silahları yerinde denetleyecekler.

Bizim genel çalışma şeklimize göre imha çalışmalarını devletler yapıyor. Bizim denetçilerimiz de imha sırasında hazır bulunuyorlar.

Evet, fakat cumartesi günü yapılan açıklamalarda kimyasal silahların bir kısmının Suriye dışına çıkarılmasından da söz ediliyor. Tabii biz bunun detaylarını henüz bilmiyoruz. Amerikalılarla henüz doğrudan görüşmeler yapamadık, bu hafta yapacağız.

Bu çerçevede o kullanılmayacak herhalde. Çünkü öncelikle Suriye’nin bir hafta içinde stoklarını bildirmesi gerekiyor. Onları aldıktan sonra bir planlama yapılacak ve ondan sonra gidecekler. Suriye zaten 14 Ekim’den itibaren tam üye haline geliyor bizim örgütümüze. Bu silah stoklarının hızlandırılmış bir takvim çerçevesinde imhası söz konusu.

Oldukça iddialı bir takvim. Fakat herhalde bir takım takviyeler alacağız, gerek üye devletlerden, gerek Birleşmiş Milletler’den.