Türkiye’de milyonlarca bilgisayar kullanıcısı tarafından bilinen Word programında, yazılmış herhangi bir kelimeye sağ tıklayarak “eşanlamlılar” menüsüne bakılabiliyor. Örneğin bir Word sayfasına “doğa” yazıp kelimeye sağ tıklayarak eşanlamlılarına baktığınızda program size “tabiat” ve “hilkat” gibi kelimelerini teklif ediyor. Ancak sözlükteki bazı kelimelerin eşanlamlılarının hazırlanmasında ciddi hatalar ve önyargılar göze çarpıyor. Word’ün sözlüğü, “sağcı” kelimesine “gerici, mürteci, tutucu, ticanî, tarikatçı, sağ, konservatif, muhafazakâr” kelimelerini eşanlamlı gösteriyor. “Sağcı”ya irticayı layık gören sözlük hazırlayıcıları, solcu kelimesine ise adeta “torpil geçiyor”. Çünkü Word sözlüğüne göre “solcu” kelimesinin eşanlamlıları; “ilerici, modern, yenici, reformcu, çağcıl, öncü, terakkiperver ve ıslahatçı.” Sözlüğü hazırlayanlar sağcı ve solcu arasında bu şekilde açık bir tercih yapsa da Türk Dil Kurumu (TDK) her iki kelime konusunda tarafsız ve objektif kalmayı tercih ediyor. Türk Dil Kurumu’nun internetten de ulaşılabilen Güncel Türkçe Sözlüğü’nde sağcı, “sağ görüşlü partilerin yandaşı (olan)”, solcu ise “sol görüşlü partilerin yandaşı olan (kimse)” şeklinde tarif ediliyor. Bir kelimenin eşanlamlılarını hazırlarken o kelimeyi çağrıştıran bütün yakın kelimelerin kullanıldığını düşünmek bile Word’ün sözlüğünü mazur göstermeye yetmiyor. Çünkü sağcı kelimesinin anlamı “mürteci ve gerici”ye kadar genişletilebiliyorsa, solun aşırı uçlarında yer alan “sosyalist”, “komünist”, hatta “ateist” kelimelerinin de solcuyla eşanlamlı gösterilmesi gerekiyor. Word’ün eşanlamlılar sözlüğü pek çok kelimede daha ilginç sonuçlar veriyor. Sözlüğe göre “bilgisayarla çıkrık, milliyetçiyle şoven, kediyle maymun, camiyle katedral, askerle başıbozuk, faşistle komünist eşanlamlı. “Irkçı” kelimesi ise hem “ilerici”, hem de “gerici” anlamlarını taşıyor. ‘Maksadını aşan bir uygulama’ Microsoft Türkiye Ofisi, sağcı ve solcu kelimelerine gösterilen eşanlamlıların “hatalı ve maksadını aşan bir uygulama olduğunu” belirtiyor. Microsoft yetkilileri yazım ve sözcük önerme fonksiyonlarının kendileri tarafından hazırlanmadığını, bir dış firmadan hizmet alındığını ifade ediyor. Uyarımız üzerine Microsoft Türkiye’nin bilgi istediği bu firma, “Microsoft Office türü programları kullananların, karşılık olarak sözcüklerin saf ve birincil anlamlarının dışındaki yan anlamlı alternatiflerine de erişmeyi arzu eden bir profile sahip olması sebebiyle, birden fazla kaynağa da başvurulduğu” açıklamasını yaptı. Firma, TDK yayınlarından da yararlanmakla birlikte temel kaynak olarak tek bir yayına bağlı kalmadığını açıklıyor, ama bu kaynakların neler olduğu cevap metninde belirtilmiyor. Microsoft Türkiye yetkilileri, vatandaşların gösterdiği ulusal hassasiyete duydukları saygı gereği ürünün bundan sonraki versiyonlarında söz konusu hataların giderilmesi için gerekli çalışmaların başlatıldığını bildirdi. İçinde Word, Excel, PowerPoint, Outlook, Publisher, Access ve InfoPath yazılımlarının yer aldığı Office program paketinin en son sürümü 2003 yılında yayınlanmıştı. Office 2007 sürümü ise halen geliştiriliyor. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde tanımlar yok Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın (Türk Dil Kurumu Başkanı): Firmanın yazılımında kullandığı eşanlamlılar sözlüğünün kurumumuzla hiçbir ilgisi yoktur. Kurum olarak eşanlamlılar sözlüğü üzerindeki çalışmalarımız sürmektedir. Ancak Türkçe Sözlük’teki ilgili tanımlara bakıldığında bu sözlerin eş ve yakın anlamlıları görülebilir: TDK Türkçe Sözlük’te sağcı “Sağ görüşlü partilerin yandaşı olan (kimse).” biçiminde tanımlanmıştır. Gerici ise “Toplumda çağdaş değerlere ve yeniliklere önem vermeyen, her yönüyle eskiyi özleyen veya eski düzeni getirmeye çalışan (kimse veya görüş), ilerici karşıtı, mürteci.” olarak tanımlanmaktadır. Görüldüğü gibi gerici tanımı içerisinde sağcı sözü yer almıyor. Mürtecinin tanımı “Yeni düzene karşı direnen (kimse), gerici.” biçimindedir. Ticanînin tanımında “Yobaz, gerici” sözleri kullanılmıştır. Tarikatçının tanımı “1. Tarikatları yaymak ve yaşatmak isteyen, o yolda çalışan kimse. 2. Bir tarikata bağlı olan kimse.” biçimindedir. Takunyalı ise “1. Takunyası olan, nalınlı. 2. (mecaz) Siyaseti dinî kurallara göre yapmak isteyen kimse.” olarak tanımlanmıştır. Görüldüğü gibi bu tanımların içerisinde sağcı sözü yer almıyor. Sözlük hazırlamak çok ciddi bir iştir. Hele eşanlamlılar ve karşıt anlamlılar sözlüğünü hazırlamak dil bilgisinin yanı sıra kültür birikimini de gerektirir. Bu tür çalışmaları yapacak olanlar, kurumumuzun birikiminden yararlanmalıdır. Ayağa düşmüş tanımlar Hakkı Devrim (Radikal Gazetesi yazarı): Bu tamamen ihmalden kaynaklanan bir hata. Sağcılık ve solculuk kavramlarının çok rastgele kullanılmasından, özensiz davranılmasından kaynaklanan bir durum. Zaten bütün kelimelerde hassas davranılmıyor ki bu iki kavrama karşı hassas davranılsın. Sağcı ve solcu, böyle iki kelime ile içi doldurulacak ve tanımlanacak kelimeler değil. Ekonomide, siyasette, dinde vs. sağcı-solcu olmak ayrı şeyler. Fakat burada ne bulunduysa yazılmış yanlarına. Türkiye’de eşanlamlılar sözlüğü yok. Oysa Fransa’da lügatler vardır. Lügat demek kelimelerin anlamlarını tarif etmektir. Türkiye’de ise “kamer’’in karşısına “ay” yazılıyor. Bu Arapçadan Türkçeye çevirmektir. Ben ciddi insanların sağcı, solcu kelimesini bu kadar ucuz kullanmadığını düşünüyorum. Bunlar çok global kelimeler. Bu kullanılışlar ise rastgele ve ayağa düşmüş tanımlar. TURKUAZ - ZAMAN