Hazine’nin TKİ’ye olan 1,6 milyar liralık borcun ayrıntıları Sayıştay raporlarına yansıdı. Sayıştay, alacağın tahsil edilememesinden dolayı TKİ’nin, özel bankalardan kredi kullanmak zorunda kaldığını belirtti.

Hükümetin 11 yıldır sürdürdüğü, seçim dönemlerinde tartışma konusu olan bedava kömür dağıtım projesi, bütçeden yeterli kaynak ayrılmaması sebebiyle mali krize yol açtı. Hazine Müsteşarlığı, şimdiye kadar dağıtılan 17 milyon tonu aşkın kömür için Türkiye Kömür İşletmeleri’ne (TKİ) 3 milyar 75 milyon lira ödeyebildi. Ancak yıllar içinde 1 milyar 603 milyon liralık kömür borcu birikti. Hazine’den alacağını tahsil edemediği için mali dengeleri altüst olan TKİ, özel bankalardan kredi kullanmak zorunda kaldı. Yaşanan mali sıkıntı Sayıştay raporlarına da yansıdı. Raporda kurumun en büyük finansman sorununun ‘Hazine’den alacağını tahsil edememesi’ olduğu belirtildi.Bunun kurumu darboğaza sokacağı vurgulandı. “Bu sebeple finansman açısından sıkıntıya gireceği görülen kurumun Hazine’den alacağının tahsili için gerekli girişimlerde bulunulması zorunludur.” uyarısı yapıldı.

Fakirlere bedava kömür dağıtımı ilk olarak 2003 yılında başladı. Her yıl yayınlanan Bakanlar Kurulu kararıyla il ve ilçe sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarınca belirlenip valiliklere bildirilen fakir ailelere 500 kilogram bedava kömür dağıtılıyor. Kömürler, Türkiye Kömür İşletmeleri, devlete ait kömür ocaklarını kiralayan özel şirketler ve Türkiye Taş Kömürü Kurumu’ndan (TTK) temin ediliyor. Dağıtılan kömür bedellerinin Hazine Müsteşarlığı’nca ‘görev zararı’ ödemeleri kapsamında 45 gün içinde TKİ ve TTK’ya ödenmesi gerekiyor. Ancak ödemelerde ciddi sıkıntı yaşanıyor. Bedava kömür dağıtımı için TKİ’den 2003’te 663 bin ton, 2004’te 1 milyon 47 bin ton kömür alındı. 2005’te yapılan düzenlemeyle devlete ait kömür ocaklarını rödovans (kira) yoluyla işleten şirketlerden de kömür alınmaya başlandı. 2005’te 747 bin tonu TKİ’den, 572 bini özel şirketlerden olmak üzere toplam 1 milyon 319 bin ton kömür alındı. TKİ ve özel şirketlerden 2006’da 1 milyon 262 bin, 2007’de 1 milyon 472 bin, 2008’de 1 milyon 628 bin, 2009’da 1 milyon 935 bin, 2010’da 1 milyon 521 bin, 2011’de 2 milyon 207 bin, 2012’de ise 2 milyon 160 bin kömür alımı yapıldı. 2013 yılının ilk dokuz ayında ise 783 bin 892 ton kömür alınarak dağıtıldı. 2014 sonuna kadar TKİ’den alınan kömürün toplamının 17 milyon tonu geçmesi bekleniyor. Taşkömürü Kurumu’ndan ise 2003’ten 2012 sonuna kadar 85 milyon lira değerinde 241 bin ton kömür alınarak dağıtıldı. Kömür yardımı yapılan aile sayısının yıllık ortalaması ise 1 milyon 845 bin oldu. Hazine Müsteşarlığı, TKİ’ye (özel şirketlerden alınan kömür bedeli de dahil) fakir ailelere dağıtılan kömürler için ‘görev zararı’ kapsamında 2004’ten 2014’ün ilk 6 ayı sonuna kadar toplam 3 milyar 75 milyon lira ödeme yaptı. Ancak kömür bedelinin geri kalan 1 milyar 603 milyon liralık kısmının ödemesi yapılmadı. Hazine, TTK’dan aldığı kömürler için ise kuruma 2014’ün ilk 6 ayı sonuna kadar 110 milyon lira ödeme yaptı. Hazine’nin Taşkömürü Kurumu’nda 26 milyon 448 bin lira ödenmemiş borcu bulunuyor. TKİ ve TTK’ya borçlar Hazine Müsteşarlığı’nın borç hanesine yazılı. Ancak ne zaman ödeneceği belli değil. 

Türkiye Kömür İşletmeleri’ni mali darboğaza sokan borç sorununa Sayıştay denetim raporunda da uzun uzun değinildi. Rapora göre Hazine’nin TKİ’ye borcu son üç yılda yığılmış. Borcun 654 milyon lirası 2011, 745 milyon lirası 2012 ve 155 milyon lirası da 2013’teki kömür teslimlerinden kaynaklanıyor. Raporda Hazine’den alacaklarını tahsil edememesinin Kömür İşletmeleri’ni nasıl mali sıkıntıya soktuğu ayrıntılarıyla anlatıldı. TKİ’nin iyi bir nakit yönetimiyle bankalardan kredi kullanmadan ve faiz ödemeden faaliyetlerini yürütmesine rağmen Bakanlar Kurulu kararı uyarınca fakir ailelere dağıtılmak üzere valiliklerin Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma vakıflarına gönderdiği kömürlerin bedellerini Hazine’den tahsil edemediğinden finansman sıkıntısı yaşamaya başladığı belirtildi. Geçmiş yıllarda bu sebeple özel bankalardan kredi kullanıldığı ve önemli tutarda finansman gideri oluştuğuna dikkat çekildi. TKİ’nin Hazine’den alacağını tahsil edememesi durumunda  en kârlı iki müessesesinin devredilmesi sebebiyle yürüttüğü faaliyetin finansmanını sağlamasının oldukça zor olacağı vurgulandı. Kömür İşletmeleri’nin dönem kârının yüzde 36’sını sağlayan Güney Ege Linyit İşletmeleri geçen yıl Yeniköy Yatağan Elektrik Üretim ve Ticaret AŞ’ye bedelsiz devredilmişti. Sayıştay raporunda Hazine’den kömür bedelinin tahsil edilmesiyle ilgili Kömür İşletmeleri’ne şu önemli uyarı yapıldı: “Fakir ailelere dağıtılan kömür bedellerinin süresinde Hazine’den tahsil edememesi kurumun finansman temini açısından en büyük sorunu. Bu sebeple finansman açısından sıkıntıya gireceği görülen kurumun Hazine’den alacağının tahsili için gerekli girişimlerde bulunulması zorunludur.”

Zaman