‘Beşşar Esed giderayak Türkiye, Lübnan ve Ürdün'ü karıştırmaya çalışıyor… Etnik, mezhebî fay hatları kullanarak Suriye'deki yangını tüm Ortadoğu'ya yayamaya çabalıyor. Bu yönde mesafe de aldı. Sınırımızda beliren yeni terör tehdidi öngörebildiğimiz bir gelişme değildi doğrusu. Güncel gelişmeler bize Esed sonrasının daha çetin geçeceğini yansıtıyor…” Kariyerinin bir kısmını Ortadoğu coğrafyasında geçiren üst düzey bir yetkiliye ait bu sözler. Yakın geleceğe dair çizdiği resim pek iç açıcı değil. 17 aydan bu yana rejim karşıtı halk isyanına silahla direnen Suriye lideri Beşşar Esed sonrası Ankara'yı yeni ve kapsamlı sorunlar bekliyor. Batı başkentlerinde masalara açılan yeni Ortadoğu haritaları, tartışmaya açılan bölünmeler ve yeni ‘uydu devletçiklerin' inşası hâliyle geriyor Türkiye'yi. Türk Dışişleri ülkenin, bölgenin selameti açısından başta Suriye, bölgedeki ülkelerin bölünme senaryolarına karşı duruyor. Ancak Suriye'de Esed ve Baas rejiminin güç kaybetmesi paralelinde ayrışma hareketleri başladı bile! Dahası Esed de ülkenin bölünmesine çabalıyor. Her geçen gün güçlenen muhalif cephe karşısında etkili mücadele yürütemeyen Esed, ülkenin kuzeyini sıkı müttefiki terör örgütü PKK'nın Suriye kolu Kürt Demokratik Birlik Partisi'ne (PYD), Akdeniz kıyısını da Nusayri azınlığa bırakarak, muhalif cepheyi bölüp iktidarını sürdürmeye çalışıyor. Lazkiye çevresindeki Sünni Arap köylerini düzenlediği baskınlarla boşaltan Esed, bağlı bulunduğu Nusayri azınlığı bu bölgeye göç ettirerek Nusayri devletinin zeminini oluşturuyor. Zira muhalifler başta başkent Şam, Halep, İdlib, Deraa, Deyr el Zor gibi önemli kentlerde büyük ölçüde kontrolü ele geçirmiş durumda. Esed, ülkenin kuzeyini PYD'ye bırakarak hem ülkenin bölünmesine hem de Türkiye'yi zorda bırakmaya çalışıyor. Kürtlerin bağımsızlık gösterilerine ses çıkarmayarak aslında Nusayri devleti oluşumuna meşruiyet hazırlıyor. Ankara Esed'in bu oyununu bozmakta kararlı. Temmuz ortalarında yönetimi Kürtlere geçen başta Kamışlı, çevresindeki birkaç bölgede dikilen PKK bayrakları, Öcalan posterleri Türk hükümetini harekete geçirdi. Ankara, bir taraftan Suriye muhalefetinin çatı örgütü konumundaki Suriye Ulusal Konseyi (SUK) ile diğer taraftan Suriye Kürtleri üzerinde etkisi bulunan Irak Bölgesel Kürt Yönetimi (IKBY) Başkanı Mesut Barzani ile temasa geçerek, söz konusu gelişmeleri önlemelerini, aksi takdirde sınırında oluşacak terör yapılarına müdahale edeceğini iletti. Gerek SUK gerekse IKBY, Suriye'nin kuzeyinde PKK oluşumlarına izin vermeyeceklerini vurgulayıp, asılan bayrakları indirtti. SUK ‘Esed ile çıkar ilişkisine girmekle suçladığı PYD'yi tehdit edip, muhalif kanatta yer almamaları hâlinde hedef alınacaklarını belirtti. Ankara'nın bölge aktörlerini kullanarak yaptığı hamle, Kuzey'deki bağımsızlık ateşini şimdilik dindirmiş görünüyor. Ancak sahadaki kaynaklar Kürt bölgesinde ‘iç yanmanın' sürdüğünü vurguluyor. Görüştüğümüz yetkili, Ankara'nın PYD konusunda hazırlıksız yakalandığını açıkça itiraf ediyor. Esed gitmeden Kürtlerin ayrışma hareketine soyunmalarını beklemediklerini aktarıyor. Daha da önemlisi Suriye'nin kuzeyinde PYD'ye verilen desteğin yüzde 50 oranına çıktığını, bu durumun Ankara'yı endişelendirdiğini vurguluyor: “Suriye'nin kuzeyinde bir oldubittinin yaşanmaması için ön alıcı adımlar atıyoruz. Bölge köy köy gözetimimiz altında. PYD'nin öngöremediğimiz yüzde 50'lik desteği az değil; ancak orada PKK'dan hazzetmeyen yüzde 50'lik bir grup daha var. PYD dışındaki Kürt gruplarla diyaloğa girdik. Ankara Barzani'yi de sürece katıp, Suriye'de siyasi ve demografik tabanı bulunmayan bir Kürt-PKK ayrışmasına kapı aralamamaya çalışıyor.” Peki, Ankara Suriye'deki bağımsızlık yanlısı Kürt oluşumu ne kadar tanıyor? Sürecin liderliğini hangi Kürt partisi üstleniyor? PKK ile Barzani'ye yakın partiler hangileri? Gerek Türk yetkiliden edindiğimiz izlenim gerekse sonrasında görüştüğümüz Suriye uzmanları, Ankara'nın bu potansiyel meseleyi bugüne kadar etraflıca ele almadığını ortaya koyuyor. Son 10 yılda mantar gibi çoğalan düşünce kuruluşlarının da (bir-ikisi dışında) Suriye Kürtlerine dönük kapsamlı saha araştırmaları yapmadığı görülüyor. Son dönemde yayımlanan çalışmaların ancak bundan sonrası için bir anlam taşıdığı da ortada… Bir akademisyenin tabiriyle “10 bin kilometre uzaktaki Japonya'nın Suriye Kürtlerini bizden önce ve kapsamlı çalışması kuvvetle muhtemel!” Yabancı yayınlar ile Türkiye'deki güncel çalışmalar karşılaştırmalı incelendiğinde, nüfusun yüzde 10'unu oluşturan (iki milyon) Suriyeli Kürtlerin kendi aralarında onlarca parti arasında bölündüğü görülüyor. 2009'da bu ayrışmaya son vermek üzere 10 Kürt partinin bir araya gelmesiyle kurulan ‘Kürt Siyasal Kongresi' ayrışmayı frenleyemedi. 2011'de Arap Baharı etkisiyle başlayan rejim karşıtı isyan çerçevesinde Arap Sünni önderliğinde kurulan Suriye Ulusal Konseyi'ne (SUK) paralel olarak Kürtler de Suriye Kürt Ulusal Konseyi'ni (SKUK) kurdu. Ancak Suriye'deki tüm Kürt hareketleri Mesut Barzani'ye yakınlığıyla bilinen SKUK'a bağlanmış değil. Mesela PDY, SKUK'a dâhil değil. Esed rejimiyle bağlantılı Ulusal Koordinasyon Kurulu (UKK) içinde yer alıyor. Yani, Suriye'de muhalefete destek verenlerin yanında Esed'e arka çıkan Kürt partiler mevcut. Ağustos 2011'de açıklama yayımlayan SUK Genel Sekreterliği, Kürt partileri muhalefete destek konusunda yeterince çaba sarf etmemelerinden dolayı eleştirip, Esed ile gizli anlaşma yapan Kürt oluşumlarla Esed sonrasında hesaplaşılacağını duyurmuştu. Zira özellikle ülkenin kuzeyinde bazı Kürt gruplarla PKK militanlarının Esed saflarında yer alıp muhaliflerle çatıştığı kayıtlara geçmişti. Kuzeydeki Kürtleri kendi çatısı altında toplamaya çalışan PYD'nin bazı muhalif Kürt liderlerine dönük suikast girişimleri düzenlediği de biliniyor. Dolayısıyla Esed sonrasında SUK, SKUK ve PYD arasında geçmişle hesaplaşma sürecinin yaşanması bekleniyor. PYD'yi Kandilli ‘Asya' yönetiyor Bugün Suriye'de 17 Kürt partisi var. Üçü tabela partisi, etkinliği yok. Diğer 14'ü irili ufaklı partiler. Kürt partilerinin ağırlığı aynı kökten geliyor. Baas rejimi yıllarca Kürt partilerini bölüp küçültme stratejisi izlemiş. Bunun sonucu ideolojik, siyasi birliktelik olsa da bölünmeler yaşanmış, çok sayıda Kürt partisi doğmuş. 1957'de kurulan Suriye Kürt Demokratik Partisi diğer Kürt partilerin anası konumunda. Son 50 yılda bu partiden 12 farklı parti çıktı. Bölgenin etkili partilerinden Suriye KDP'si ile Kürt Demokratik İlerici Partisi de Suriye Kürt Demokratik Partisi'nden doğmuş. Bunun yanında Suriye'deki Kürt partilerini dört ana eğilim altında toplamak mümkün. Bu bağlamda Barzani'nin Kürdistan Demokrat Partisi'ni örnek alıp onun etkisinde siyaset yapan partiler başta geliyor. İkinci grubu Celal Talabani'nin Kürdistan Yurtseverler Birliği'nden (KYB) etkilenen partiler oluşturuyor. Azadiler (Özgürlükçüler) denen üçüncü grup ise kendi imkânlarıyla, bağımsız siyaset yapıyor. Hâliyle sesleri cılız çıkıyor. Dördüncü grubu ise PKK yandaşı partiler oluşturuyor. Bunların başında Demokratik Birlik Partisi (PYD) geliyor. Bu grubun son dönemde etkisini artırdığı görülüyor. Bugünkü etkinlikleri göz önüne alınırsa 17 Kürt partisinden ikisi öne çıkıyor. Esed sonrası bu iki partinin sivrileceği öngörülüyor. İlki, Demokratik Kürt Partisi. Liderliğini Abdülhakim Başar'ın üstlendiği hareket Barzani'ye yakınlığıyla biliniyor. Irak Kürdistan Demokrat Parti (KDP) ile ittifak hâlinde. Suriye Kürtlerinde tabanı bulunan parti, yakın zamanda dörde bölünüp zayıfladı. Ancak kuzeyde uzun yıllar siyaset yapmasından ötürü Esed sonrasındaki muhtemel koalisyonlarda yer alması bekleniyor. Demokratik Kürt Partisi, Barzani'ye paralel olarak PKK-PYD'ye tavır alıyor. Bugünlerde PYD'ye mesafeli durduğu görülüyor. Son basın açıklamalarına bakıldığında kuzeyde Kürtlere özgü bir otonomiyi destekler gözükse de bu oluşumun PYD üzerinden kurulmasına karşı çıkıyor. Demokratik Birlik Partisi (PYD), son dönemde artırdığı etkinliğiyle öne çıkıyor. PKK'nın Suriye kolu olarak görülüyor. PKK ile sıkı ittifak içinde. Başkanlığını Salih Müslüm Muhammed yürütüyor. İstanbul Teknik Üniversitesi mezunu Muhammed, PKK'nın Kuzey Irak ve Kandil kamplarını ziyaret eden bir isim. Partinin eşbaşkanı konumundaki Asya Abdullah da uzun süre Kandil'de yaşayan Suriyeli bayan militanlardan. PYD'yi perde gerisinde yöneten de aslında Asya. Abdullah Öcalan'ı lider gören PYD, tüm etkinliklerini Öcalan ve PKK bayrağı altında düzenliyor. Partinin PKK militanlarından oluşan silahlı gücünün bulunduğu, PYD'ye alan açmak için bölgede bazı siyasi suikastlara giriştiği biliniyor. ‘Bağımsız Kürdistan' söyleminin merkezi konumundaki partinin kitlesini ağırlıklı olarak kadınlarla gençler oluşturuyor. İlerici Demokratik Kürt Partisi gibi tabanı zayıf üç Kürt partisi ile ittifak kuran PYD'nin bölgedeki Kürtlerin yarısının desteğini aldığı ifade ediliyor. Yıllar boyunca Baas rejiminin ezdiği Suriyeli Kürtler, kendi başlarına bağımsız siyaset yürütemedikleri için Kuzey Irak'taki siyasilerin etkisi altında kalıyor. Ağırlıklı olarak da Barzani'nin. Dolayısıyla bağımsızlık noktasında Kuzey Irak'taki siyasi aktörlerin kafa karışıklığı Suriye'deki Kürt hareketine de yansıyor. ‘Bağımsız Suriye Kürdistan'ını dile getiren olsa da hayata geçirilmesi noktasında (PKK uzantısı PYD'nin dışında) izlenen bir eylem planı yok. Siyasi zorlukların yanında demografik ve mali açmazları da var Kürt siyasetinin… Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) Ortadoğu Masası'ndan Osman Bahadır Dinçer, Suriye'nin kuzeyinde kısa ve uzun vadede bağımsız, otonom bir Kürdistan oluşumu beklemediğini söylüyor. Bunun için çaba sarf edecek Kürt hareketler olsa da Kürdistan için uygun şartların oluşamayacağını vurguluyor: “Esed'in zayıflamasına paralel oluşan otorite boşluğuyla PKK ve bazı radikal oluşumlar Suriye-Türkiye sınırı boyunca Afrin'den Kamışlı'ya kadar etkinliğini artırdı. ‘Bağımsız Kürdistan' söylemi gündeme taşındı. Ancak gerek siyasi birikim gerekse demografik açıdan ‘Kürdistan'ın kurulması pek mümkün değil. En başta Suriye Kürt hareketi bölünmüş. Çünkü Suriye Kürtleri siyasi veya ideolojik bir motifle değil, aşiret bağlarıyla hareket ediyor. Ayrıca kuzeydeki Kürtler demografik olarak homojen değil. Son dönemde PKK ve bazı dış mihrakların kışkırtmaları ayrı tutulursa, Suriye Kürtlerinin çoğu ayrılıkçı politikalar izlemekten ziyade temel insan haklarını talep ediyor. Suriye'deki Kürt partilerinin genelinde daha düne kadar ‘Suriye Kürdistanı' söylemi yoktu. Zaten Esed sonrasında iktidara yürümeleri beklenen Arap aşiretler de ‘Kürdistan'a yeşil ışık yakmıyor.” İran uzmanı Arif Keskin de Suriye'de Kürt devleti kurulma ihtmalini düşük görüyor. Bölgesel ve küresel iradenin buna destek vermeyeceğini iddia ediyor: “Durum bölgesel ve küresel açıdan uygun olsaydı Suriye'den önce Irak Kürtleri bağımsızlıklarını ilan ederdi. Nitekim Iraklı Kürtler bu durumun farkında olarak açık şekilde bağımsızlıktan bahsetmiyor. Bölgedeki Kürt milliyetçiliğinin temel isteği bağımsızlık olsa da şimdilik bu isteklerini federalizm, konfederalizm ve özerklik taleplerinden sonraya ertelediler. Suriye Kürtleri de bağımsızlığın –şimdilik- imkânsızlığının farkında. Onların bağımsızlık söylemleri sadece masada pazarlık imkânlarını artırmaya dönük stratejik hamle.” Keskin, şartların değişmesi durumunda Suriyeli Kürtlerin Irak'takiler gibi bağımsızlık yolunda ilerlemek isteyeceklerini söylüyor. Ortadoğu Kürtlerinde ‘Büyük Kürdistan' idealinin tarihten bugüne canlı tutulduğunu, uygun ortamda şartların zorlanacağını aktarıyor: “Bugün Suriye'de bir Kürt devletinin kurulma ihtimali düşük, Büyük Kürdistan hayali de imkânsız. Ancak Kürt milliyetçileri Büyük Kürdistan'a giden yolda ara istasyon oluşturmaktan geri durmuyor. Irak'ta bir ara istasyon kuruldu. Şimdi bir benzeri Suriye'de deneniyor. Suriye'de başarılı olurlarsa sıra Türkiye ve İran'a gelebilir. Ara istasyonların inşası bittikten sonra bağımsızlık ve birleşme çabaları başlayacak. Bu süreç kısa sürede tamamlanamayacağı gibi pratikte de hedeflenen sonuçlara ulaşıp ulaşmayacağı belirsiz.” MESUT ÇEVİKALP - AKSİYON