Türkiye, Mayıs ayı başından beri Irak ile ticarette ciddi bir kriz yaşıyor. Irak merkezi hükümetinin aldığı karar ile pek çok sektörde ithalat kısıtlamaları getirilmesi Türk şirketlerini vurdu.

En önemli kayıp yumurta sektöründe oldu. Irak'ın alımları durdurması ile sektörde iflaslar baş gösterdi. Çünkü Türkiye'de yılda 22 milyar adet üretilen yumurtada toplam ihracatın yüzde 70’i Irak’a yapılıyordu. Son 1 ayda Irak'a satışların durması nedeni ile 1 milyon tavuğun itlaf edildiği belirtiliyor.

Sektör temsilcileri geçtiğimiz günlerde Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan ile bir araya gelerek yardım istedi. Ancak henüz hükümetler arasında somut bir adım atılmış değil. Irak'ın geçtiğimiz günlerde yumurtadan sonra makarna, tuz ve şehriye gibi gıda ürünlerine de ithalat yasağı getirmesi Irak ile ticaret krizinin büyüyeceğini gösteriyor.

DW Türkçe’ye konuşan üreticiler ve ihracatçılar, iki ülke hükümetlerinin bir an önce müdahale etmemesi halinde, büyük iflaslar yaşanabileceği uyarısında bulunuyor.

Türkiye’de yumurta sektörü 22 milyar adet üretimi ile dünyada dokuzuncu sırada yer alıyor. Yaklaşık 7 milyar TL ciroya sahip sektör, 150 bin kişiye doğrudan ve dolaylı olarak istihdam sağlıyor. 2018 itibariyle sektörde bine yakın ticari işletme ve 128 milyon adet tavuk varlığı bulunuyor. Sektörün yıllık ihracatı ise 430 milyon doları aşıyor.

Türkiye son yıllarda yapılan yatırımlarla, yumurta ihracatında Hollanda ve ABD‘den sonra üçüncü sıraya yükseldi. 2018 yılı rakamlarına göre yıllık üretimin yüzde 30’u ihraç ediliyor. Toplam ihracatın yüzde 70’i ise Irak’a yapılıyordu. Yıllık 300 milyon doları aşan Irak’a yumurta ihracatı kapsamında, her hafta 250 TIR, Habur Sınır Kapısı’ndan Irak’a giriş yapıyordu.

Türkiye'deki tüm yumurta üreticilerini temsil eden Yumurta Üreticileri Birliği (YUM-BİR) Başkanı İbrahim Afyon, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Irak hükümetinin yerli üreticiyi desteklemek için aldığı ithalat yasağı kararlarının Irak halkına büyük zarar verdiğini söylüyor.

Iraklıların şu anda yumurtaya üç kat fazla para verdiğini dile getiren Afyon, "Çünkü Irak kendi başına ihtiyacının ancak yüzde 15-20’sini karşılayabiliyor. Bu durumda da iç piyasalarında yeterli olmayan yumurtanın fiyatı sürekli artıyor" diye konuşuyor.

Uygulanan ithalat yasağının 'ekonomik' değil 'siyasi' bir karar olduğunu vurgulayan İbrahim Afyon, yasağın siyasiler tarafından çözülmesi gerektiğini ifade ediyor.

Akdeniz Su ve Hayvansal Mamuller İhracatçıları Birliği (ASHİB) Başkanı Ali Can Yamanyılmaz ise DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, "Irak’a ihracat yapamadığımız her gün, üreticilerimiz yem maliyetleri nedeni ile hayvanlarını kesmek zorunda kaldı" diyor.

Irak ile yaşadıkları krizin yumurta sektörünün tek bir ihracat pazarına bağlı olmasının oluşturduğu sıkıntıları ortaya serdiğini ifade eden Yamanyılmaz, yeni pazar arayışlarına hız vereceklerini belirtiyor.

Ancak kısa vadede, Türk üreticilerin yeni bir pazar bulması hiç de kolay değil. Türkiye’nin toplam yumurta üretiminin yüzde 5’ini gerçekleştiren Balıkesir Yumurta Üreticileri Birliği Başkanı Faruk Kula, Irak’a kapıların kapanmasından sonra haftalık 10 TIR’lık ihracatlarının durduğunu söylüyor.

Yumurtanın azami 28 gün içinde tüketilmesinin zorunlu olması nedeniyle Irak pazarının yerinin doldurulmasının güç olduğunu kaydeden Kula, "Irak pazarının kapanması sektörde iflasları getirecek. Tedbir alınmaması halinde üretim miktarı hızla düşecek ve iç piyasada yumurta fiyatları öngörülemez biçimde artacak" diyor.

Yumurta ihracatının yüzde 25’ini gerçekleştiren Konya Yumurta Üreticileri Birliği Başkanı İsmail Saraçoğlu ise  Irak’a ihracat yapılmaması nedeniyle elde kalan yumurtaların maliyetinin yüzde 50 azı fiyatına iç piyasaya satıldığını vurguluyor.

Bu durumun pek çok firmayı batma noktasına getirdiğini ifade eden Saraçoğlu'na göre şu anda var olan ciddi anlamdaki finans sıkıntısı ve özellikle faizlerin yüksek olması, üretimde büyük sıkıntılar doğurabilir.

Türkiye’nin Irak’a ihracatı son 10 yılda yüzde 63 arttı ve 5 milyar dolar seviyelerinden 8 milyar doları aşan seviyelere geldi. Özellikle Irak’ta IŞİD kaynaklı iç savaş çıkmadan önce, 2013 yılında Türkiye’nin ihracatı 12 milyar dolara kadar çıkmıştı.

Bu dönemde Irak, Almanya ile birlikte Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı iki ülkeden biriydi. Ancak Irak’ta yaşanan savaş ortamı ve Türkiye sınırında yaşanan çatışmalar nedeni ile 2013 sonrasında ihracatta yıllık yaklaşık 5 milyar dolarlık bir kayıp yaşadı. 2018 sonu verilerine göre Irak, Almanya, İngiltere ve İtalya’dan sonra, Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında dördüncülüğe gerilemiş durumda.

DW Türkçe’ye konuşan Diyarbakır Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (DİSİAD) Başkanı Burç Baysal, "Irak’a ihracat geçen 5 yılda iç savaş ve sonrasında Kürdistan referandumu nedeni ile durma noktasına gelmişti. Son dönemde ise yavaş yavaş ihracatımızda bir kıpırdanma görmeye başlamıştık" diyor.

Baysal, gerek Irak merkezi hükümetinin iş başına geçmesi gerekse Türkiye ile Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) arasındaki buzların erimeye başlaması ile ticaretin yeniden hareketlenmeye başladığını söylüyor. Fakat Irak’ın pek çok üründe ithalat yasağı kararı aldığını belirten Baysal, bu durumun ticaretin artması umudunu olumsuz etkilediğine dikkat çekiyor.

Örneğin Mardin Kızıltepe’de kurulan büyük bir makarna fabrikasının yalnızca Irak’a ihracat amaçlı üretim yaptığını hatırlatan Baysal, "Bu fabrika yalnızca Irak pazarı için üretim yapmak amacıyla kurulmuştu ancak şimdi durdu. Biz yeni dönemde Türkiye’nin Irak’a ihracat yapan şirketlere özel destekler vermesini bekliyoruz" diyor.