İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 5 daimi üyesi ve Almanya (P5+1 ülkeleri) arasındaki nükleer müzakereler, karşılıklı tavizlerin ardından anlaşma ile sonuçlandı. İran tarafı daha önce kesinlikle kabul etmeyeceğini belirttiği 'askeri üslerin denetimine kontrollü onay verirken, batı ülkeleri ise askeri tesislerin ani ve zamansız denetimi talebinden geri adım attı.

Anlaşmaya göre Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) denetçileri, nükleer tesislere düzenli giriş iznine sahip olacak, talep etmeleri halinde bu denetimler her gün yapılabilecek. Ancak askeri tesisler için aynı durum geçerli değil. İran askeri tesislerin sadece 'kontrollü denetimine' razı oldu. Yani batı askeri üslere ani ve zamansız denetimler yapamayacak.

UAEA denetçilerinin İran'ın askeri bir üssünü denetimini talep etmesinden sonra İran'ın ya 14 gün içinde kabul etmesi ya da denetçilerin kaygılarını gidermesi gerekiyor. Eğer 14 gün içinde kaygılarını gidermezse, müzakereye katılan ülkelerden oluşan bir ortak komisyon anlaşmazlığı değerlendirecek ve 7 gün içinde kararını verecek.

Ortak komisyonun kararının ardından İran'ın 3 gün içinde alınan karara yönelik cevabını vermesi gerekiyor. Yani bir askeri üssün denetlenmesi 24 günü bulabilecek bir süreci kapsıyor.

ABD'li yetkililer, 24 günlük sürenin anlaşmayı ihlal edecek bir faaliyeti üstünü kapatmak için yeterli olmadığını savunuyor. Ancak aksini düşünenler de var.

İran'ın yükümlülüklerini yerine getirmesinin hemen ardından batılı ülkelerin bu ülkeye yönelik yaptırımları da rafa kaldırılacak. Petrol ambargosu ve İran'ın yurtdışında bulunan 100 milyar doları serbest bırakılacak.

Batı ülkeleri, İran'ın yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde 'ani reaksiyon' (snapback) mekanizmasını uygulayacağını bildirdi. Bu da İran tarafının anlaşmayı ihlal edecek bir faaliyette bulunması halinde yaptırımların derhal geri getirilmesi manasına geliyor.

Anlaşmada yer alan diğer detaylar ise şöyle:

- İran 10 yıl boyunca IR-2, IR-4, IR-5, IR-6 veya IR-8 adlı gelişmiş santrifüjlerinde sınırlı olarak uranyum üzerinde çalışmalar yapabilecek. Ancak uranyum zenginleştirme stoku yapamayacak.

- Anlaşmanın ilk 8 yılında uranyum zenginleştirme ile ilgili araştırma ve geliştirme çalışmaları kısıtlanacak.

- İran, zenginleştirilmiş uranyum elde etmek için geliştirdiği IR-1 santrifüjlerini 10 yıl boyunca kullanmayacak. Bu yöndeki çalışmaları sadece Natanz nükleer tesisinde gerçekleşecek. Bunun dışındaki tesislerde bulunan santrifüjler depoya kaldırılacak. Natanz tesisindeki uranyum zenginleştirme çalışmaları da 5060 IR-1 santrifüjü ile sınırlı olacak. Geri kalanı depolara kaldırılacak.

- 15 yıllık uzun dönem planına göre İran, uranyum zenginleştirme oranını yüzde 3,67'de tutacak. Uranyum stoku ise 300 kilogramı aşmayacak.

- Yine 15 yıl boyunca yeni ağır su reaktörü ve uranyum zenginleştirme tesisi kuramayacak. Arak Ağır Su Reaktörü de barışçıl nükleer araştırmalar için modernize edilecek.

- Kullanılmış yakıtı tekrar işleyemeyecek. Bu yönde yeni bir tesis kuramayacak. CİHAN