İslam dünyasında Ramazan'ın başlangıç ve bitişiyle ilgili farklılığı Euronews Türkçe ekibi araştırdı.

Bu yıl Suudi Arabistan’da 17 Mayıs Ramazan ayının ilk günü olarak kabul edildi. Suudi Arabistan’ı Katar, Endonezya, Lübnan, Suriye, Mısır, Fas, Birleşik Arap Emirlikleri ve çok sayıda ülke takip etti. Türkiye ise Ramazan ayına bir gün önce yani 16 Mayıs’ta başladı.

İslam dünyası en son Ramazan orucuna 2015 yılında aynı günde başladı. Müslüman ülkelerin bu konuda nadiren bir araya gelebilmelerinin nedeni farklı takvimlerin uygulanması, buna bağlı olarak farklı ölçüm ve hesaplamalarının yapılması.

Arap ülkeleri başta olmak üzere çoğu Müslüman ülkede Ramazan’ın başlangıcı için Ay’ın hilal halinin çıplak gözle gökyüzünde görülmesi bekleniyor. Bu uygulama Hz Muhammed’in “Hilali görün Ramazan’a başlayın” hadisine dayandırılıyor.

Astronomik hesaplamaları esas alan Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ise bu tutumunu Kur'an-ı Kerim'deki ‘Güneş’in ve Ay’ın hareketleri belli bir hesaba bağlıdır.’ ayeti ile açıklıyor.

Yaşanan ihtilaf sadece hilalin görülüp görülmemesi noktasında değil. Hilalin ilk görüldüğü yerin esas alınması konusunda da mezhepler arasında görüş ayrılıkları mevcut. Hanefi mezhebine göre dünyanın herhangi bir bölgesinde hilalin görülmesi Ramazan’a başlamak için yeterliyken, Malikiler hilalin yerel olarak görülmesini esas alıyor.

Günümüzde uzay ve astronomi alanında yaşanan ilerlemeler de Müslüman ülkeleri ortak takvim konusunda bir araya getiremiyor. İslam dünyası dini günlerde aynı takvimi kullanmak için son yüzyıl içerisinde 6 kez toplandı. Bunların sonuncusu 2015’te İstanbul’da yapıldı. 50 Müslüman ülkeden temsilcilerin katıldığı ‘Hicri Takvim Birliği’ kongresinden ‘Tekli Takvim’ kararı çıktı. Aynı kongrede dünyanın herhangi bir noktasında görülen hilalin tüm Müslümanları bağlaması ve ihtilafı matalia denilen yani hilalin farklı zamanlarda farklı yerlerde görülmesine itibar edilmemesi konusunda fikir birliğine varıldı.

Ancak kongreden çıkan karar uygulanmadı.

İslam dünyasında yaşanan kutuplaşmanın takvim konusunda da görüldüğünü söyleyen euronews Arapça masası şefi Issam Badran, sorunun arkasında ‘kesinlikle siyasi etkinin’ bulunduğunu belirtiyor. Ay’ın evrelerinin gelişmiş teleskoplarla gözlemlenebildiğine dikkat çeken Filistinli gazeteciye göre kutuplaşmanın bir tarafında Türkiye diğer tarafında Suudi Arabistan bulunuyor: “Mevcut siyasi olan engellerin aşılması zor. Ama ilim adamları ve astronomlar bir çözüm sunabilir.”

Arap ülkelerinin aksine İran ve Afganistan’da Celali Takvimi (Hicri Güneş Takvimi) uygulanıyor. Ayların başlangıcı ve sonu yine hilalin gözetlenmesiyle belirleniyor. Suudi Arabistan ile hiçbir konuda yan yana görünmemeye özen gösteren İran, bu yıl Ramazan’a Suudiler ile aynı tarihte başladı.

İran ve Afganistan'da resmi takvim olarak kullanılan Celali takviminde Güneş yılı esas alınıyor. 1079 yılından itibaren uygulanılmaya başlanan takvimde 21 Mart yılbaşı olarak kutlanıyor.

İslam dünyasında görülen siyasi kutuplaşmanın ortak takvim projesine engel teşkil ettiğini belirten İranlı gazeteci Mehran Ahmadi, bunun sosyal anlamda da belirsizliğe neden olduğunu düşünüyor: “İran’da bayram tatili sadece bir gün. Ama o günün ne zaman olduğu son ana kadar bilinmiyor. Dolayısıyla insanlar hangi gün tatil yapacaklarını son ana kadar planlayamıyor.” diyor.

Pratikte büyük farklılıklar bulunmuyor. Sunniler güneşin batmaya başladığı akşam vaktinde oruçlarını açarken Şiiler güneşin tamamen batmasını bekliyor. Şiilere göre güneşin gözden kayboluşuyla birlikte, ufukta güneşin ışınlarının oluşturduğu parıltı ve kızıllığın da kaybolması gerekir.

Bir diğer fark, Şiiler Ramazan ayının 19, 20 ve 21. günlerini Hz Ali’yi anma etkinliklerine ayırıyor. Ramazan ayının 19. günü bir kılıç darbesiyle yaralanan Hz Ali, iki gün sonra Ramazan ayının 21. günü vefat etti. İran’da Hz Ali’nin anma etkinlikleri için bir gün resmi tatil kabul ediliyor.

İslam’ın bilimsel ölçümleri küçümsemediğini belirten ilahiyatçılar dini ibadetlerin ay takvimine göre yapıldığını belirtiyor.

Sonuç olarak Türkiye’de cuma günü başlayacak olan Ramazan Bayramının çoğu Müslüman ülkede hangi gün kutlanacağı bilinmiyor. Tüm Müslüman ülkelerin bayram sevincini aynı gün yaşama olasılığı da var. Ancak bunu Ay’ın konumu belirleyecek.

Euronews