Kur’an’ın talebesi, bir zalim, bir gaddar, bir hodfurûş, bir hodbîn, bir cebbar değildir. O sadece bir kuldur; Allah’ın kulu. Kur’an her fırsatta insanların Allah’a (cc) kul olduğunu hatırlatır ve bunun onun için bir şeref, bir pâye olduğunu vurgular.

Kur’an’ın terbiyesi sayesinde bir insan, kendisinin, Allah’a (cc) kul olduğunu kavramışsa en büyük bir fazileti ihraz etmiş demektir. Allah’ın: “Ey insanlar kulluk edin!” (Bakara, 2/21) demesine karşılık, mü’min günde kırk defa kemerbeste-i ubudiyetle Allah’ın (cc) huzuruna gelir, “Yalnız Sana kulluk ederiz.” (Fâtiha, 1/4) der.

İyi bir mü’min, en büyük mahlûkata dahi ibadete tenezzül etmeyen aziz bir kuldur. O sadece Allah’a (cc) kul ve bendedir. Bu yönüyle de o zelil gibi göründüğü anlarda da tam bir sultandır. O, hiçbir firavuna karşı bel kırıp boyun bükmez ki, peygamberlerin hayatı bu konuda mühim örneklerle doludur.

Kur’an tilmizi, mütevazıdır. O, dış görünüşü itibarıyla bazılarınca miskin, uyuşuk zannedilebilir; değildir, her şeyi aşabilecek halim-selimdir ama Mâbud’undan gayrısına boyun eğmeyecek kadar aziz ve kararlıdır. Zaten bir iç dinamizme sahiptir. O böyle bir şeyi şirk sayar. Kur’an’ın talebesi, zahirde fakir ve güçsüz görünümlüdür. Bu da onun ayrı bir farklı yanıdır; zira onun zaafı ve fakrı Allah’a (cc) yükselmesi için iki kanat gibidir. O, aczini, zaafını vicdanında hissettikçe Cenâb-ı Hakk’a karşı itimadı daha bir artar.

Resûl-i Ekrem (sallallahu aleyhi ve sellem) gibi: “Göz açıp kapayıncaya kadar dahi bizi nefsimizle baş başa bırakma.” der durur. İşte aczin, zaafın ve fakrın bu iç derinliği, onun için nurânî iki kanat gibidir ki, o nefsinde aczini, fakrını ve zaafını idrak ettikçe acz ve fakrın kanatlarıyla hep Cenâb-ı Hakk’a ubudiyete koşar ve O’nun hoşnutluğunu arar.

Kur’an talebesinin hedefi, gaye-i hayâli sadece ve sadece rıza-yı ilâhîdir. O, nazarını hep rıza ufkuna diker ve Cenâb-ı Hakk’ın kendisine bir gün: “Ey tertemiz, âsudeliğe ermiş, arınmış itmi’nan ufkundaki nefis, Rabb’in senden razı, sen de O’ndan; dön Rabb’ine!” (Fecr, 89/27) hitab-ı celilini intizar eder durur.

Hz. Yusuf (as) da “Ey Rabb’im! Mülkten bana (nasibimi) verdin ve bana (rüyada görülen) olayların yorumunu da öğrettin. Ey gökleri ve yeri yaratan! Sen dünyada da ahirette de benim sahibimsin. Beni Müslüman olarak öldür ve salihler arasına kat!” (Yusuf, 12/101) sözleriyle o ideal ufku ifade ediyordu. Mısır’da muallâ bir mevki’ ihraz etmiş.. senelerden beri ağlaya ağlaya bîtab düşmüş, dilhûn babasının gözyaşları dinmiş.. kendisine kötülük yapan kardeşleri gelip onunla aynı çizgiye ulaşmış ve maddî-mânevî huzurda şâhikalarda dolaştığı bir anda, Allah’a yapmış olduğu bu teveccüh, üzerinde dikkatle durulması gereken önemli bir husustur.

Demek oluyor ki, dünyevî bütün refah, saadet ve her türlü huzurun üstünde daima ağırlığını hissettiren, kalbin tam itmi’nana kavuşacağı bir mazhariyet vardır ki, o da, Cenâb-ı Hakk’ın hoşnutluğu ve rızasıdır.

Kur’an, düstûr-u hayat olarak teâvün ve tesânüdü esas almaktadır. “İyilik ve (Allah’ın yasaklarından) sakınma üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın. Allah’tan korkun; çünkü Allah’ın cezası çetindir.” (Mâide, 5/2)

Mü’min, kâinatı bir yardımlaşma armonisi olarak görür ve ‘Kâinat tepeden tırnağa bir yardımlaşmadan ibarettir.’ der. Öyleyse insan da kâinattaki bu umûmî ahenge uymalı, bu senfonizmayı, bu umumî mûsıkiyi bozmamak için o da hep yardıma koşmalıdır.

Kur’an, mü’minler arasındaki rabıtayı uhuvvet olarak belirlemektedir. Bütün Müslümanlar arasında bu rabıta tesis edilmeli ve bu rabıtaya göre bir kere daha kardeşlik duygusu vurgulanmalıdır. Hele diyaneti bir olan, İslâmiyet’i yaşayan kimseler kopmayacak şekilde birbirlerine kenetlenmelidirler. Zaten “Mü’minler ancak kardeştir.” (Hucurât, 49/10)

Kur’an terbiyesi, nokta-i istinat olarak kuvvete bedel hakkı kabul eder. Kim haklı ise o kuvvetlidir, der. Bugün zayıf olsa dahi ileride Allah’ın (cc) tevfik ve inayetiyle hak mutlaka galebe çalacaktır inancına bağlı yaşar. Mü’minin nazarında hakka saygı âdeta ibadettir.

Kur’an dışı felsefî sistemlerin tesirine girmemiş bir mü’min, “Asra yemin ederim ki insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.” (Asr, 103/1-3) ayet-i kerimesinde öngörüldüğü şekilde, her zaman hakkı yaşar, hakkı tavsiye eder.