Ortalama ömür süresinin artmasıyla birlikte insanların kâbusu haline gelen alzheimer hastalığı, kimlerde daha çok görülür, risk faktörleri neler, korunmak mümkün mü? İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı öğretim üyesi ve Alzheimer Derneği Başkanı Prof. Dr. Murat Emre, bunamanın en önemli nedeni olan alzheimer hastalığı hakkında sorularımızı yanıtladı. Alzheimer nasıl bir hastalık? Zihinsel işlevlerde bozulmaya yol açan, ilerleyici bir beyin hastalığıdır. Beyin hücrelerinin doğrudan doğruya hastalanmasına bağlı ortaya çıkar. Bu hastalıkta hafıza, konuşma, yön bulma, insanı tanıma gibi konularda sorunlar yaşanır. Günlük işler yerine getirilemez ve davranış bozuklukları görülebilir. Bunama yaratan 70-75 tane hastalık var. İşte alzheimer bunamanın en sık rastlanan nedenidir. Her üç bunama hastasından ikisinde bunama nedeni alzheimerdir. Bu hastalıkta beyinde ne olur? Beyinde olan birkaç şey var. Bunlardan biri hücre kaybıdır. Beyinde 50-100 milyar civarında hücre olduğu sanılıyor. Bu hücreler bilmediğimiz bir sebepten yavaş yavaş ölmeye başlar. Hücre ölümü beynin her tarafında olmaz. İlk başta hafıza ve öğrenmeyle ilgili bölgeler etkilenir. Bu nedenle de alzheimeriın ilk belirtisi unutkanlıktır. Hücre ölümü daha sonra tüm zihinsel bölgelere yayılır. Hastalığın çok ileri safhalarında hareket etme, idrar-dışkı kontrolü gibi temel işlevler tutulur. Bu yüzden alzhemierin gidişatında belli bir sıralama vardır: Bellek bozukluğu, kişilik değişiklikleri, kelime bulma güçlüğü, konuşma ve anlamada zorluk... Hücre kaybı dışında beyinde nasıl değişiklikler meydana gelir? Beyinde bazı maddelerin biriktiğini görüyoruz. Beynimizde 50-100 milyar civarındaki hücrelerin her birinin diğerleriyle 1000 civarında bağlantısı var. Saçaklarla birbirine bağlanan bu hücreler bir harmoni içinde çalışır. İşte bazı proteinler bu hücreler arasında birikerek iletişimi koparıyor. Tau adı verilen bir başka madde daha var. Bu da hücrelerin içinde birikerek işlev bozuyor. 'Tetiği çeken' bilinmiyor! Peki bu maddeler neden birikiyor? Henüz cevaplanmamış bir soru bu. Kabaca özetlemek gerekirse son yıllarda biz cinayet mahallini daha iyi anlıyoruz. Yani ne olup bittiğini biliyoruz ama tetiği kimin çektiğini henüz anlamış değiliz. Alzheimer hastalığı kimlerde daha sık görülüyor? Genellikle ileri yaşlarda rastlanır. 40 ve 50'li yaşlarda da görülmekle birlikte, 60 yaşın üzerindeki kişilerde daha fazla ortaya çıkar. Kadınlarda biraz daha fazla rastlanılmasının yanında her iki cinsiyette de görülebilir. Düşük eğitimlilerde alzheimer riski daha mı çok? Araştırmalar yüksek eğitimli insanlarda alzheimer hastalığı riskinin azaldığını gösteriyor. Düşük eğitimlilerde, beyin gücüyle değil de, kol ve vücut gücüyle çalışanlarda bu hastalığın görülme sıklığı artıyor. Ayrıca kafa travması geçirmiş olmak da önemli bir risk. Kafanın bir yere çarpılması sonucunda kafatası ve beyin arasında kan birikmeye başlar. Bu da beyni iterek sıkıştırır. Bunun sonucunda da beyin fonksiyonlarını bozarak alzheimere yol açar. Tansiyon ve kolesterol bu hastalık için bir risk faktörü mü? Birkaç tane büyük çalışmada 50-60 yaş civarındaki kişilerde yüksek tansiyonun bu hastalık için risk oluşturduğu gözlendi. Yüksek kolesterolün beyinde birikmesi de sinir hücrelerini yok ediyor. Ayrıca doymuş yani hayvani yağlardan zengin beslenmek de riski artırıyor. Hastalığın evreleri var mı? Alzheimer sinsi başlayan, yavaş ilerleyen ama kural olarak ilerleyen bir hastalık. İlerleme hızı hastadan hastaya değişir. Kimi hasta üç sene aynı seviyede kalır. Fakat üç-dört ay içinde değişiklikler kaydedilmeye başlanır. İlerleyen bir özelliğe sahip olduğu için de hastalığı evrelere ayırırız. Genellikle üç evreye göre hastalığı tarif ederiz. Birinci evrede sorunlar vardır ama hafif yardımla hasta kendine yetebilir. İkinci evrede bir hayli yardım gerekir. Artık hastayı gözetimsiz, evde tek başına bırakmak mümkün olmaz. Hasta yemeğini hazırlamakta güçlük çeker ama önüne konulan yemeği yiyebilir. İleri evrede ise tam bakıma muhtaç olur. Hasta hiçbir şekilde kendine yetmez, giyinmesi, yemesi, tuvalet ihtiyacı için mutlak suretle başka birine ihtiyaç duyar. Bunama genç yaşta da ortaya çıkabilir Bunamaya yol açan kafatası içindeki değişiklikler neler? Mesela, beyin tümörleri, kafatası ve beyin arasında kan, pıhtı birikimi, beyin içindeki boşlukta sıvı miktarının artması beynin şeklini bozarak bunamaya yol açar. Beyne kan gitmesini engelleyerek bunamaya yol açan hastalıkları da şu şekilde sıralayabiliriz: Beyin damar tıkanıkları, tansiyona bağlı beynin küçük damar hastalığının ortaya çıkması, beyin enfeksiyonları, tiroid bezinin az ya da çok çalışması, B 12 vitamin eksikliği, beyin iltihapları (menenjit). Bunun dışında kafa travması, böbrek hastalıkları, kullanılan bazı ilaçlar, yoğun psikolojik sorunlar ve psikiyatrik hastalıklar da beynin işleyişini etkiler. Bunama yaşla birlikte artar mı? Bunamaların büyük kısmı yaşla ilintilidir. Özellikle beyin hücre kaybıyla giden bunamaların görülme sıklığı yaşla birlikte artar. Ancak bunama, hiçbir yaşta normal değildir. Bu nedenle hastalara yapılabilecek en büyük kötülük, 'Artık yaşlandı, bunaması doğal' demektir. Genç yaşta da görülebilir mi? Evet. Eğer genç bir insan hızla değişmeye başlamışsa, mesela kişiliği değişmiş, belleği bozulmuşsa bunamadan şüphelenmek gerekir. Genç yaşta ortaya çıkan bunamadan daha çok beyin tümörleri, tiroid hastalıkları sorumludur. Peki bunama nasıl tedavi ediliyor? Altta yatan hastalığı belirleyerek tedaviyi buna göre planlarız. Eğer bunamaya alzheimer neden oluyorsa, yapılacak şey bu hastalığı tedavi etmektir. Neden depresyonsa ya da tiroid hormon bozukluğuysa sebebe yönelik tedavi yapmamız gerekir. Neden bir beyin tümörüyse ameliyat gerek. Eğer bunamaya beyin içindeki boşlukta şişme neden oluyorsa çözüm bu basıncı azaltmaktır. Bunama sık görülen bir sorun mu? Alzheimerin sıklığı 65 yaş civarında yüzde 1. Ondan sonraki her beş yılda bu oran ikiye katlanarak artıyor. 85 yaşın üstüne çıktığınız zaman aşağı yukarı bu sıklık yüzde 30-35 civarında. Bütün bunamaların üçte ikisinin alzheimer hastaları olduğunu düşünürseniz, 85 yaşın üstünde her üç kişiden birinde bunama görülüyor. İstanbul'da yaptığımız yeni bir çalışma var. 70 yaşın üstündeki her 10 kişiden birinde bunama problemi var. Ve bu hastaların çoğu da alzheimerli. RADİKAL