Çocukların üstün zekâlı ve üstün yetenekli olduklarını anlayabilmek için bazı davranış ve hareketlerine dikkat etmek gerektiği, çocukların yaptığı hareket ve söylediği sözlerin onların zekâ ve yetenekleri konusunda ipuçları verdiği belirtildi. Aylık kültürel aile dergisi Moral Dünyası ocak ayı kapak konusu olarak üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukları işledi. Dergide Uzman Pedagog Adem Güneş'in ve Üstün Zekâlı/Yetenekli Öğrenciler Eğitmeni Didem Rümeysa Sezginer'in kaleme aldığı yazılarda üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocukların özelliklerine yer verildi. Dergide verilen bilgilere göre üstün zekâlı olan çocukların özellikleri şöyle: Bedensel özellikleri: - Beden yapıları (boy ve ağırlık bakımından) ve sağlık durumları bakımından yaşıtlarına oranla daha ileri durumdadırlar. - Enerji düzeyleri yüksektir, hareketlidirler. - Erken yürürler. - Erken konuşurlar. - Bebeklik döneminde daha az uyku gereksinimi duyarlar. - İlgilendikleri zaman dikkatlerini yoğunlaştırabilirler. - Kullandıkları dil, başlangıçta bile yaşıtlarına göre daha gelişmiştir. Sözcük zenginliği, ifade düzgünlüğü dikkat çeker. - Duyu organı bozuklukları, bedensel sakatlık gibi durumlara normal çocuklara göre daha az rastlanır. Hastalıklara karşı daha dayanıklıdırlar. - Duyu organları keskin olması nedeniyle bebekliklerinde battaniyelerini üstlerinden atma, giyim eşyalarındaki markalardan, altlarının ıslanmasından rahatsız olma, gürültüye yoğun tepki gibi özellikler gösterebilirler. - Duyu organlarının aşırı duyarlıkları tat alma duyularında da görülebilir. Mesela iki değişik fabrikanın ürettiği meyve suyu arasındaki ufak farkı hissedebilirler. Zihinsel özellikleri: - Öğrenme hızları yüksektir. Çabuk ve kolay öğrenirler. - Dikkat süreleri daha uzundur. Daha kolay odaklanabilirler. - Düşünme becerileri gelişmiştir. Fikir üretmede daha aktiftirler. - Kelime hazineleri çok geniştir, bildikleri kelimeleri kolaylıkla kullanırlar. - Pek çok işlemi zihinsel olarak kolaylıkla başarabilirler. - Genelleme yapmada, ilişkileri görmede, bilgilerin transferinde, mantıki çağrışımlarda ileridirler. - Soyut fikirlere karşı ilgileri fazladır. - Hayal güçleri çok kuvvetlidir. - Okul çalışmalarında, akademik konularda yaşıtlarından 1-2 yıl ileridirler. - Yaş düzeylerinin 1-2 yıl üstündeki kitapları okumaktan hoşlanırlar ve anlarlar. - Keşfetmekten hoşlanırlar. Kalıplardan, sıradanlıktan uzak kalmayı tercih ederler. Orijinal bilgiler, buluşlar, yaklaşımlar ilgilerini çeker. - Diğer çocukların farkında olmadığı pek çok alanda bilgi sahibidirler. - Hafızalarını etkin kullanırlar. Fazla çalışmaya gerek duymadan, duyduklarını ve okuduklarını uzun zaman belleklerinde tutarlar ve hatırlarlar. - Meraklıdırlar. Çok soru sorarlar ve ilgi alanları geniştir. Zihinlerinde bilgiye karşı bitmeyen bir açlık vardır. Devamlı öğrenmekten sıkılmaz ve yorulmazlar. - Çoğunlukla okula başlamadan önce okuma-yazma öğrenirler. - Pratik bilgileri çoktur. - Hazır cevaptırlar, uyanık ve girişkendirler. - Mizah duyguları güçlüdür. Sosyal özellikleri: - Arkadaşları arasında popülerdirler. - Arkadaşlarını kendilerinden yaşça 2-3 yaş ileri olanlardan seçerler. - Lider ruhludurlar, başkalarına tabi olmaktan hoşlanmazlar. - Okula karşı isteklidirler, ders dışı uğraşılara katılmaktan zevk alırlar. - Sosyal uğraşılardan, sportif faaliyetler, şiir, hikâye ve resim alanlarında çalışmaktan hoşlanırlar. - Nüktedandırlar, orijinal bağlantılar kurarak, beklenmeyen espriler yapabilirler. - Kendilerine ait orijinal ilgileri vardır. İlgi alanlarına çok iyi odaklanıp bu alanlarda da başarı gösterirler. - Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyarlar. Değişime açık bir yapıları vardır. - Dünya sorunlarına bile ilgilidirler. Çözüm bulmaya yönelirler. Çocukları üstün zekâlı olan anne-babalar, çocuklarının bu özelliğinin gelişmesi için ev içerisinde çocuklarıyla iletişimde şu noktalara dikkat etmelidirler: Ailenin, çocuğun diğer bireylerden farklı olduğunu bilmesi ve farklı ihtiyaçlar içinde olduğunu değerlendirebilmesi çok önemlidir. Ona yaklaşım ve iletişimle ilgili devamlı olarak rehber öğretmenleriyle iletişim halinde olunmalıdır. Bu tip çocukların, yüksek zihinsel potansiyellerinin yanında, aslında bir "çocuk" oldukları unutulmamalıdır. Onlardan olgun birey davranışları beklenmemelidir. Meraklı tutumları, çok soru sormaları, devamlı öğrenme isteklerinin önüne engeller konulmamalı, hatta takdir edilmelidir. Bu konuda, sorularına sabırla ilgi gösterilmelidir. Çocuk, değişik düşüncelerinden, orijinal fikirlerinden dolayı hemen eleştirmeye tabi tutulmamalıdır. Fikirlerine saygı duyulduğu daima hissettirilmelidir. Eleştirilmesi gereken konularda da, yapıcı bir yaklaşım içerisinde olunmalıdır. Bu şekilde, düşünce üretimi devamlı olarak desteklenmelidir. Aile hayatına orijinallikler katılmalı, normal yaşam zengin bir öğrenme çevresine dönüştürülmelidir. Ailece değişik faaliyetlerde bulunulması, birlikte yeni ufuklara yelken açılması verimliliği arttırır. Üstün zekâlı/yetenekli çocuk "tek doğru cevaba", "tek tipte düşünmeye" kilitlenmemelidir. Zengin düşünme, farklı bakış açılarıyla değerlendirebilme becerisi geliştirilmelidir. ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR Her çocuğun mutlaka bir yeteneği olduğu vurgusu yapılan dergide yetenek çeşitleri ve özellikleri şöyle belirtiliyor: Dilsel veya Sözel Zekâ Dilsel veya sözel yetenekli çocuklar şu şekilde anlaşılır: Kelime oyunlarını sever. Hikâye, masal, fıkra dinlemek ve anlatmaktan hoşlanır. Sözel olarak kendini ustaca ifade edip iletişim kurar. Yaşına göre oldukça iyi kelime hazinesi vardır. Söylenenleri ve dinlediklerini unutmaz, iyi bir hafızası vardır. Okuma yazmaya ve kitaplara ilgi duyar. Dilsel veya sözel yeteneğe sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Günlük yazmaya teşvik edin. - Düşündüklerini yazıya dökmesine yardım edin. - Bir dergi ya da gazeteye abone olmasını sağlayın. - Mutlaka gittiği yerler hakkında yazmasını destekleyin. - Gezilerde mutlaka kart yazıp göndersin. - Dersle ilgili sorular hazırlasın. - Anlattıklarını eleştirmeden dinleyin, düzeltmeleri sözü bittikten sonra yapın. - Hikâye, fıkra, masal, film anlatmasına fırsat tanıyın, iyi bir dinleyici olun. - En az haftada bir gün, uygun bir saati okuma saati olarak belirleyin. - Hikâye tamamlamalar, yeni öğrenilmiş sözcüklerle cümle kurma oyunları oynatın. Matematiksel Zekâ Matematiksel zekâlı ve yetenekli çocuklar şu şekilde anlaşılır: - Beyni zorlayıcı yap-bozları (puzzle) sever. - Strateji oyunlarını sever. - Nesnelerin nasıl çalıştığını merak eder, sorular sorar. - Nesneleri birebir eşler. - Hızlı bir şekilde zihinsel hesaplamalar yapar. - Matematiksel aktiviteleri sever. - Yüksek düşünme becerileri kullanır. - Neden-sonuç ilişkisi kurar. Matematiksel zekâya sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Pratik yaptırın. - Güncel yaşamla eşleştirmeler yaptırın. - Problem hazırlatın. - İlişkilendirmeler yaptırın. - Sayılara dayalı oyunlar oynatın. - İki nesne arasındaki ilişkiyi buldurun. - Tahminde bulundurun. - Beyin fırtınası yaptırın. - Olayları sıraya koydurun. - Grafik hazırlatın. - Soru bankası oluşturtun. - Bütçe hazırlatın. - Cevaplara soru oluşturtun. Görsel Zekâ Görsel zekâlı ve yetenekli çocuklar şu şekilde anlaşılır: - Dizi oluşturan yap-bozları ve bulmacaları sever. - Kâğıt üzerinde karalamalar yapar. - Şemalarla anlatmayı sever. - Okurken kitapların yazılarından çok resimlerine odaklanır. - Görsel sunuşları sever. - Sanat çalışmalarından çok keyif alır. - Arkadaşlarına göre daha çok hayal kurar. - Hayalindeki resimleri çok güzel anlatır. - Tablo, harita, diyagramları kolaylıkla okur. - Adresleri mükemmel tarif eder, kolaylıkla bulur. Görsel zekâya sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Boyama ve resimler yapabileceği ortam hazırlayın. - Resim, heykel, seramik sergilerine gitmesine imkân sağlayın. - Kamera ve fotoğraf makinesi kullandırın. - Hayal kurmasını sağlayın. - Artık maddeleri biriktirip, yeni ürünler yaptırın. - Yolculuklarda ve derslerde harita kullanmasını sağlayın. - Adres bulmak için kroki çizmesini isteyin. - Motif yapma, işleme, boyama yapma ortamı oluşturun. - Konunun resmini yaptırın. - İki boyutlu ve üç boyutlu çizmesini isteyin. - Resim anlattırın. Bedensel Zekâ (Spor Yeteneği) Bedensel zekâlı ve yetenekli çocuklar şu şekilde anlaşılır: - Uzun zaman yerinde oturamaz. Oturmak zorunda kalırsa elleri, ayakları, saçları ile oynar. - Nesneleri parçalayıp bütünleştirmeyi sever. - Yeni ve tanımadığı nesnelere mutlaka dokunur. - Koşmayı, atlamayı, tırmanmayı, güreşmeyi sever. - Kendini teatral olarak ifade eder. - Parmak boya, hamur, çamur ve su ile oynamayı sever. - Bir veya daha çok sporla uğraşır. Bedensel zekâya sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Boya ve hamur çalışmalarını destekleyin. - Anlatımlarını jest, mimik ve beden dilini kullanarak ifade edebilecekleri ortamlar oluşturun. - Bedenlerini kullanabilecekleri sessiz sinema türündeki oyunlar oynatın. - Spor ve dansa yönlendirin. Ritmik Zekâ Ritmik zekâlı ve yetenekli çocuklar şu şekilde anlaşılır: - Ritmik olarak konuşur veya ritmik hareket eder. - Çevresindeki seslere karşı çok duyarlıdır. - Müziğe eşlik eder. - Çalışırken tempo tutar. - Melodileri kolayca hatırlar. - Nota bilmese de sesleri tanır. - Öğrendiği şarkıları usulüne uygun seslendirir. - Enstrüman çalar. Koroda çalışmaya heveslidir. Ritmik zekâya sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Müziksel ritmik etkinliklerden yararlanın. - Sanat değeri önemli müzik konserlerine gitmelerini teşvik edin. - Müzik aletlerini kullanmalarını önerin. - Konu ile ilgili beste yapmalarını sağlayın. - Tekrar yaparken ritimlerden yararlanın. - Bir müzik eserini dinleyip, hikâyeleştirmeye ya da resimlemeye, bedensel hareketlerle ifadeye yönlendirin. Sosyal Zekâ - Birden çok arkadaşı vardır. - Çevresi tarafından aranılan bir kişidir. - Diğerlerine ilgi gösterir. İlgilenir. - Her ortamda çevresiyle çok kolay iletişim kurar. - Kulüp ve kurslara üyedir. - Problemi olan arkadaşlarına tavsiye verir. - Doğal lider olarak davranır. - Bir grup içinde olmayı sever Sosyal zekâya sahip çocuklar için şu çalışmalar yapılmalıdır: - Gruplarla çalışmaya yönlendirin. - Farklı kulüp ve aktivitelerde görev almaya teşvik edin. - Arkadaşlarıyla sosyal aktiviteler hazırlatın. - Yarışmalar düzenleyin. - Gruplar karşısında konuşma egzersizleri yaptırın. - Öğrendiklerini ve düşündüklerini başkalarıyla paylaşmaya teşvik edin. - Sosyal bir sorun üzerinde tartışma yaparak çözümü ondan isteyin.