Ankara Üniversitesi Siyaset Anabilim Araştırma Görevlisi Doç. Dr. Yavuz Yıldırım, Demiryol-iş Dergisi'nde de yayımlanan araştırmasında Demirspor kulüplerinin tarihini ele aldı. Yıldırım'ın araştırmasına göre, çağdaşlaşma hamlesinin bir sembolü olarak, sanayi, ticaret ve kültürü ülkenin en ücra köşelerine yayan demiryolları, spor alanında da üzerine düşen görevi başarıyla yaptı. Demirsporlar, diğer müessese takımları gibi 1930'lu yılların sonunda dönemin Beden Terbiyesi Kanunu'na konan bir madde ile kurulmaya başlandı. ''Memur ve işçi sayısı 500'den fazla olan kuruluşlar ve fabrikalar, öncelikle kendi personeline beden eğitimi ve spor yaptırmak için spor tesisleri yapmaya ve antrenör tutmaya mecburdurlar'' içerikli madde, halen 3289 sayılı Gençlik Spor Genel Müdürlüğü Kanunu'nun 26. maddesini oluşturuyor. Yaklaşan savaş dönemine karşı, ülke gençlerini zinde tutmak ve sivil savunmaya katkıda bulunmayı amaçlayan kuruluş kanunu, ilerleyen yıllarda gittikçe büyüyen bir kitleye hizmet etti. Demirsporlar sosyal tesisleriyle, yöre halkının farklı kesimlerine de hitap etti. Ancak, Demirsporlar, KİT'lerin birer birer özelleştirilmesi ve kapanmasıyla sahnedeki önemini kaybederek, gittikçe küçüldü. 1942 yılının Beden Terbiyesi Talimatnamesi'ne göre, 1942 yılında faaliyet gösteren 48 Demirspor bulunuyor. 1942 yılında faaliyet gösteren Demirspor kulüpleri şunlar: Haydarpaşa, Derince, İzmit, Bilecik, Ankara, Irmak, Çankırı, Karabük, Çatalağzı, Zonguldak, Balıkesir, Bandırma, Soma, Tavşanlı, Kütahya, Kayseri, Sivas, Zile, Samsun, Çetinkaya, Divrik, Yerköy, Malatya, Diyarbakır, Maden, Adana, Fevzipaşa, Mersin, İskenderun, Ulukışla, Afyon, Konya, Uşak, İzmir, Manisa, Alaşehir, Nazilli, Çamlık, Denizli, Dinar, Sirkeci, Edirne, Erzurum, Sarıkamış, Erzincan; Eskişehir, Mudanya, Edremit. Şu anda Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) kayıtlarına göre 40'a yakın Demirspor var. -EN ÜNLÜ DEMİRSPOR: ADANA DEMİRSPOR Demirsporların en ünlüsü, profesyonel alanda faaliyet gösteren 3 Demirspor'dan biri olan Adana Demirspor. 1969 yılında kurumla bağını koparan Adana Demirspor, özellikle Rıza Demirçeken'in başkanlığı döneminde kazanılan başarılarla yurt çapında tanınır, yurt dışında maçlara davet edilir hale geldi. Adana Demirspor su topu takımı, Halil Dalhan yönetiminde ve Muharrem Gülergin kaptanlığında 17 yıl aralıksız olmak üzere 29 yıl şampiyon olarak ''Yenilmez armada'' unvanı kazandı. Adana Demirspor'un gelişmesinde en önemli isimlerin başında Muharrem Gülergin geliyor. Yüzme, atletizm ve futbol gibi branşlarda aynı anda faaliyet gösteren ve önemli başarılara imza atan Gülergin, Demirspor'da yöneticilik ve teknik adamlık da yaptı. Adana Demirspor, Gülergin'in yanı sıra o yıllarda Füze Selami, Kartal Yaşar, kaleci Haşim gibi simge isimler yetiştirdi. 1976'da Manş Denizi'ni tüm zamanların en iyi derecesiyle geçen Erdal Acet de Demirspor'un yüzücüsüydü. Bunun yanı sıra Adana Demirspor, futbolda 1950-51 Türkiye üçüncüsü ve 1953-54 Türkiye şampiyonu oldu. Bu şampiyonluk, grup ve bölge birinciliğinin ardından, İstanbul, Ankara, İzmir takımlarının kendi aralarında oynadıkları maçlardan sonra gelen takımla yapılarak kazanıldı. Adana Demirspor, Hacettepe'yi 1-0 yendi ve şampiyon oldu. Ancak bu şampiyonluk TFF tarafından tescil edilmiş durumda değil. Adana Demirspor, İstanbul, İzmir, Ankara takımlarından sonra Milli Lig'te oynayan ilk Anadolu takımı oldu. O yıl maçlarını Ankara'da oynama zorunluluğu getirilen Adana Demirspor, ligde tutunamayıp düştü. Adana Demirspor daha sonra 1973 ile 1984 yılları arasında 11 yıl Birinci Lig'de kaldı. En son 1994-95 sezonunda 1. Lig'de oynayan Adana Demirspor, halen TFF 2. Lig 4. Grup'da mücadele ediyor. AFYON DEMİRSPOR: 1942 yılında kuruldu. Halen futbol (büyükler, gençler, yıldızlar ve minikler olmak üzere dört kategoride), voleybol, hentbol, masa tenisi branşlarında faaliyet gösteren kulüp, 2006-2007 sezonunda futbol alanında gençler Afyon şampiyonu ve büyüklerde Afyon ikincisi oldu. ANKARA DEMİRSPOR: 29 Mayıs 1932 tarihinde kurulan kulüp, halen futbol (profesyonel, deplasmanlı süper gençler, B genç, yıldız takımları ile futbol yaz okulu), yüzme (büyük erkekler, büyük bayanlar ve yaz okulu), halter (büyük erkekler ve yıldız), kick-boks, tekwando, boks olmak üzere 6 branşta 350'ye yakın sporcuyla faaliyet gösteriyor. Halen TFF 3. Lig'de mücadele eden Ankara Demirspor, bir çok ünlü ismi Türk sporuna kazandırdı. Milli Lig kurulduktan sonra 1970-71 sezonuna kadar 1. Lig'de oynayan Ankara Demirspor, 1962 yılında Fikri Elma ile gol kralı çıkardı. Ankara Demirspor, uzun yıllar farklı branşlarda önemli dereceler elde etti. CEYLANPINAR DEMİRSPOR: Halen amatör kümede faaliyet gösteren kulüp, 6 Şubat 2004 tarihinde Suriye'nin Muhatten Riya-da takımı ile dostluk maçı yaptı. ÇATALAĞZI BELEDİYE DEMİRSPOR: 1942 yılında yürütülen lisans işlemleri sırasında çıkan sorun nedeniyle ilk olarak Garspor ismiyle kuruldu. Kulüp daha sonra Çatalağzı Demirspor ismini aldı. Futbol ve atletizm branşlarıyla kurulan kulüp, Zonguldak'ın en eski kulüplerinden. Çatalağzı Demirspor 1995 yılında belediye ile birleşerek şu anki adını aldı. Kulübün ilk profesyonel futbolcusu Sedat Boğaz, o yıllarda yetişti. Yine altyapıdan gelen Hamit Yuksel Zonguldakspor, Ankaragücü ve Beşiktaş'ta top oynadı. ÇANKIRI DEMİRSPOR: Voleybol, basketbol ve futbolda amatör kategorilerde faaliyetlerine devam ediyor. ESKİŞEHİR DEMİRSPOR: Demirspor kulüplerinin en eskisi Eskişehir Demirspor, daha sonra 29 Haziran 1938'de kurumun diğer takımlarıyla aynı statüye geldi. 1939-1940 sezonunda İstanbul takımlarını yenerek kazandığı bir Türkiye şampiyonluğu bulunan kulübün, Türk futboluna kazandırdığı bazı isimler şöyle: İzmirli İsmail, Galataraylı Arif, Fahri Adanır, Şevket Demirtepe, Abdulkadir Arun, Naci Ozkaya, (Galatasaray), Basri Dirimlili (Fenerbahge), Gündüz Kılıç, Süreyya Özkefe, Rasim Kara, Fahri Sağınoğlu (Beşiktaş). Eskişehir Demirspor, halen basketbol, futbol, yüzme, karate, eskrim, voleybol, güreş ve atletizm branşlarında faaliyet gösteriyor. GAZİANTEP DEMİRSPOR: 1969 yılında kurulan Gaziantep Demirspor, futbolda amatör kümede mücadele ediyor. HAYDARPAŞA DEMİRSPOR: 1937 yılında kurulan kulüp, halen futbol, güreş ve judo branşlarında faaliyet gösteriyor. Hamit Kaplan, Mithat Bayrak, Salih Bora, Hamza Yerlikaya, Şeref Eroğlu, Hamdi Sancaklı, Remzi Öztürk, Adil Atan gibi şampiyon güreşçiler bu kulüpten yetişti. Haydarpaşa Demirspor, futbolda Fenerbahge'ye Aydın, Kocaelispor'a Semih, Galatasaray'a Sebahattin'i kazandırdı. İZMİR DEMİRSPOR: 15 Haziran 1931 kurulan İzmir Demirspor en eski Demirsporlardan biri. 1935 yılında Aydın hattının devlete intikali ile kulüp Demirspor adını aldı. 0 zaman federe olan Türksporla birleşen kulüp, Demirspor adı ile 1936 yılında resmen liglere başladı. 1942 yılında müessese kulübü halini alan İzmir Demirspor, halen dağcılık alanında faaliyet gösteriyor. KARABÜK DEMİRSPOR: Futbolda amatör kümede mücadele ediyor. KARS DEMİRSPOR: Futbolda amatör kümede mücadele ediyor. KAYSERİ DEMİRSPOR: Kayseri'de kurulan ilk spor kulübü olan Kayseri Demirspor, 1932'de kurulup, 1942'de müessese takımı halini aldı. Kayseri Demirspor 1952 yılında futbolda bölge şampiyonu oldu. KIRALAN DEMİRSPOR: Denizli ekibi, futbolda amatör kümede mücadele ediyor. KIRŞEHİR DEMİRSPOR: Futbolda amatör kümede mücadele ediyor. KOCAELİ DEMİRSPOR: Amatör kümede mücadele ediyor. KONYA DEMİRSPOR: 1953 yılında kurulan kulüp, amatör kümede faaliyet gösteriyor. KÜTAHYA DEMİRSPOR: 1986 yılında kurulan Kütahya Demirspor, futbol, hentbol, voleybol branşlarında amatör kümede faaliyet gösteriyor. Kulübün geliri, gönüllü personel aidatlarıyla karşılanıyor. MALATYA DEMİRSPOR: 1942 yılında kurulan kulüp, futbol, voleybol, atletizm, güreş, judo, boks branşlarında faaliyet gösteriyor. Güreşte Halil Kaya, Selahattin Çobanoğlu gibi milli sporcular yetiştirdi. NUSAYBİN DEMİRSPOR: 1986 yılında kurulan Nusaybin Demirspor futbol takımı, profesyonel alandaki bir diğer Demirspor kulübü, TFF 3. Lig'de mücadele ediyor. SAKARYA DEMİRSPOR: Boks ve futbol branşlarında faaliyet gösteriyor. SAMSUN DEMİRSPOR: 19 Şubat 1945 tarihinde kurulan kulüp, 1937 yılında devrin amatör Samsunspor'u ile birleşerek Samsunspor-Demirspor Birliği ismiyle Samsun Ligi'nde mücadele etti. Samsun Demirspor denilince akla o dönemde Samsun'da efsaneleşen Çolak Sebahattin (Durmuşoğlu) geliyor. 30'lu yaşların sonuna geldiğinde Samsunspor profesyonel takımı kurulduğu için hiç profesyonel olamayan Çolak Sebahattin'i bir rivayete göre dönemin İran Ordu Milli Takımına attığı 6 gol sonrası, Şah Pehlevi'nin hanımı Kraliçe Süreyya alnından öptü. Samsun Demirspor'un kadrosunda daha sonra Ankara Demirspor ve Beşiktaş'ta oynayan Mustafa Kefeli de yer aldı. SİVAS DEMİRSPOR: Güreşte, şöhret sahibi Sefer Baygın, Hilmi Gezegen, Servet Aydemir, Nafi Atalay, Ruşen Tozkoparan, Ali Demir, Mehmet Demir, Fikri Karakuş gibi pehlivanlar bu kulüpte yetişti. Halterde Orhan Boltürk, Harun Akkaya gibi isimler; atletizmde 1500 metrede Balkan Şampiyonu Zeki Öztürk de yine Sivas Demirspor'da yetişti. Anadolu'nun köklü amatör futbol ocaklarından Sivas Demirspor, üçüncü lige kadar çıkmayı başardı. Kedi Erol lakaplı kaleci (Erdal Keser'in babası), Kara Hayri, Kovboy Lütfi gibi bir çok futbolcuyu Türk sporuna kazandırdı. TAVŞANLI DEMİRSPOR: 1942 yılında kurulan kulüp, futbolda amatör kümede faaliyet gösteriyor. AA