Ege Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Öğretim Görevlisi Uzm. Dr. Onur Oral, son yıllarda spor bilim dünyasında en çok ilgi çeken, spor genetiği konusunda merak edilen noktaları Ege Ajans'a değerlendirdi.

Uzm. Dr. Oral, "Yetenek kavramını, etki alanına özgü, kısmen doğuştan gelen ve gelişimini erken aşamada tamamlayabilen sıradışı performans yetisi olarak tanımlayabiliriz. Spor alanında yetenek ise kalıtımsal ya da sonradan kazanılmış davranış koşulları nedeniyle özel ya da üst düzeyde yatkınlığa sahip olduğu düşünülen bireylerin farklı branşlarda elde ettikleri yüksek performans olarak bilinmektedir. Sporda yetenek seçiminin amacı, seçilen spor branşının özelliklerine en uygun olan sporcuları belirlemektir. Sporda yüksek performansa ulaşmak için yetenekli sporcuların zamanında ve doğru seçilerek uzun süreli, sistematik olarak planlanmış antrenmanlara dahil edilmeleri gerekmektedir. Genel anlamıyla sportif aktivasyonlara katılan bireylerde performans kavramından çok, sağlıklı yaşam düşüncesi ön planda olduğundan yetenek kavramı önem taşımamaktadır. Günümüzde spora ve sporcuya yapılacak yatırımların ciddi boyutlara ulaştığı düşünüldüğünde, sporcuların seçilmiş ve üst düzey yetenekler arasından seçilebilmesinin gerekliliği, konunun öneminin anlaşılması açısından önem taşımaktadır." dedi.

'BAŞARI GENLERDE SAKLI'

Sporda yetenek seçiminde genetik yöntemlerle ilgili çalışmalar hakkında da bilgi veren Oral, "Özellikle son 10 yıl içinde, amatör ve profesyonel sporcuların performans sınırlarının bilimsel analizine verilen önem, sporda bireysel ve ulusal başarının en temel faktörü olarak göze çarpmaktadır. Bu analizlerde göze çarpan ilk özellik, başarıya ulaşmak için çocukların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yapılacak genetik yetenek seçimi ve ardından fiziksel yetenek seçimleri, sonra antrene edilmeleri gerçeği yatmaktadır. Yetenekli çocukların erken yaşlarda ve en gelişmiş bilimsel yöntemlerle seçilmelerinin, uzun süreli yüksek sportif performans için büyük önem taşıdığı bilinmektedir. Bu nedenle yetenekli sporcuların genetik yöntemlerle seçilmesi yönteminin, ulusal ve uluslarası alanda ülkemiz sporcularının başarılarını arttırmaya yönelik bir uygulama olması gerektiği özellikle vurgulamak isterim." diye konuştu. Sporcu yetenek seçimi yönteminde genlerin ve genetik yapının öneminden bahseden Onur Oral, "Yetenek seçimi sırasında gözönünde bulundurulması gereken en önemli faktörlerden biri, sporcuya ait genetik özelliklerdir. Tanım olarak, hücrenin kromozomlarında bulunan, canlı bireylerin kalıtsal karakterlerini taşıyıp ortaya çıkışını sağlayan ve nesilden nesile aktarılan kalıtım faktörlerine gen, canlıların özelliklerini ve kalıtsal karakterlerini inceleyen, bu karakterlerin nesilden nesile geçişini belirli kalıtım kanunlarına bağlayan, genin yapı ve görevlerini araştıran kalıtım bilim ise genetik bilimi olarak adlandırılmaktadır. Genetik yapımız, nasıl ki sadece saç, göz rengimizi belirlemiyor, tüm metabolik süreçleri kapsıyorsa hangi spor dalına yatkın olduğumuzun da göstergesidir. Bu yatkınlıklar incelendiğinde cinsiyet, yaş, anatomik özellikler, psikolojik denge, sinir sistemi ve kardiyovasküler yapı ile temel ve yardımcı biyomotor yetilerin sportif performansın önemli belirleyicileri arasında yer aldığına dair kanıtlar her geçen gün artmaktadır." dedi.

15 SANİYELİK TEST

Günümüz tıbbında spor genetik çalışmalarının genellikle üç temel yöntemle yapıldığını ifade eden Uzm. Dr. Oral, "Birinci yöntem belirli fiziksel özelliklerin kalıtsal geçişinin araştırılması, ikinci yöntem fiziksel özellikleri uyumlu büyük grupların gen haritalarının çıkarılması, üçüncü yöntem ise fiziksel özelliklere etki ettiği düşünülen aday genlerin spesifik olarak araştırılması şeklinde özetlenebilir. Son yıllarda kullanılan spor genetik testleri sayesinde, yetenekli sporcuların erken yaşlarda saptanabilmesi artık mümkün olabilmektedir. Yetenekli sporcuların erken yaşlarda belirlenmesi için şu an dünyada en yaygın kullanılan klinik yöntem, steril bir eküvyon çubuğunu (pamuk uçlu, plastik çubuk) test yapılacak bireyin ağzında yaklaşık 15 saniye boyunca yanağın içine sürterek, yanak içi (buccal mucosa) yüzeyinden alınacak olan sürüntü materyalinden yapılan genetik test yöntemidir. Genetik test materyali olarak ağız içi mukozanın incelenmesi yöntemi, daha pratik ve daha yaygın kullanımı nedeniyle kan alınarak yapılan testlere oranla spor dünyasında daha çok klinik kullanım şansı bulmaktadır." diye konuştu.

IRSİ YATKINLIK

Spor genetik uygulamaları arasında en yaygın olarak incelenen genlere örnekler veren Oral, "Atletik yetenekler için genetik testlerin, bireyin kalıtımsal olarak ya dayanıklılık ya da güç sporlarında başarısına olan yatkınlığını belirlemeye olanak verdiği konusunda bilimsel yayınlar daha çok dikkat çekmektedir. Şu an için sportif performans alanında bilinen yaklaşık 30-40 gen bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalar sonucunda yeni belirlenen spor genleriyle spor performans aday genlerinin sayısı her geçen gün artmaktadır. Üzerinde en çok araştırma yapılan genler arasında ACE geni, ACTN3 geni, PPARGC1A, AMPD1, PPARG, GDF8, NOS3 genleri sayılabilir. Sonuç olarak, sportif yeteneklerin saptanmasında genetik testler spor dünyasında yaygın olarak kullanılmakta ve bireyin belirli bir sporla uğraşması için gerekli genetik yatkınlığın göstergesi olmaktadır. Tabii ki sadece genetik testler, bir sporcunun belirli sporlarda başarılı olması için garanti veremez ancak o ya da bu sporda daha başarılı olmak için gerekli olan bireysel katılımsal yatkınlığı ortaya koymak adına gerekli bilimsel öngörüyü ortaya koyabilmesi adına spor bilim dünyasında yaygın kabul görmektedir." dedi. CİHAN