Türkiye, alım gücüne göre dünyada etin en pahalı olduğu ülkelerden biri haline geldi. Sürekli artan nüfusa rağmen hayvan sayısının giderek azalmasından dolayı Türkiye, et tedarikinde dışa bağımlı hale geldi. Avrupa Birliği verilerine göre Türkiye, 2018 yılının ilk altı ayında Avrupa Birliği'nden en fazla et alan ülke oldu. Et, Türkiye'de nasıl lüks bir tüketim ürününe dönüştü? Neden yeterli et üretilmiyor? Hayvancılığın önündeki engeller neler? Türklerin hangi ülkelerin etini yiyor? 

Euronews Türkçe servisinden Kamuran Samar, Türkiye'nin et ve hayvancılık sorununu uzmanlara sordu.

Türkiye 2017'de kişi başına 13 kilo et tüketti. 1980'de 43 milyon olan ülke nüfusu neredeyse ikiye katlanırken yerli hayvan sayısı önemli oranda azaldı. Nüfus büyüdükçe et tüketimi de arttı. Yerli hayvan üretiminin düşmesi ülkeyi et ithalatına zorlarken Türkiye etin en pahalı olduğu ülkelerden biri haline geldi.

Resmi verilere göre Türkiye'de 950 bin ton sığır, 140 bin ton koyun eti olmak üzere 2017 yılında 1 milyon 89 bin 747 ton et üretildi. Türkiye'nin 2017 yılı et üretimi, 2016 yılına göre yaklaşık 85 bin ton azaldı.

Türkiye'de 1991 yılında 51 milyon 200 bin olan küçükbaş hayvan sayısı 2017 yılında yaklaşık 7 milyon azalarak 44 milyon 300 bin oldu. Büyükbaş hayvancılıkta ise yurt dışında geliştirilen ırkların Türkiye'deki sayısı yüzde 500 civarında artış gösterse de yerli büyükbaş hayvan sayısı aynı dönemde 6 milyon 600 binden 1 milyon 600 bine kadar düştü.

Türkiye'nin hayvan ithalatının artması ve buna bağlı olarak et fiyatlarına yansıyan artış hayvan yetiştiriciliğine olan ilginin azalmasından kaynaklanıyor. İlginin azalması, elverişsiz arazi yapısı ve yağmur azlığı gibi doğal sebeplerin yanı sıra sektöre olan yatırımların ve teşviklerin yetersizliğinden kaynaklanıyor.

Türkiye'nin iç piyasayı canlandırmak için hayvan ithalatına son vermesi gerektiğini belirten Çanakkale Üniversitesi Zootekni Bölümü'nden Prof. Dr. Türker Savaş aksi halde sektörün mevcut halinin değişmeyeceği uyarısında bulunuyor.

İnsanların mevcut şartlarda hayvan yetiştiriciliğini bıraktığını belirten Prof. Dr. Savaş, "Bir takım tecrübesiz yatırımcılar bu işe yatırım yapsalar da bu yetersiz kalıyor. Hükumetin teşvikleri de var ancak bunlar yetersiz." dedi.

Hayvan ithalatının azaltılıp yem yetiştiriciliğinde yerli üretimin teşvik edilmesi gerektiğini vurgulayan Prof. Savaş, tarım politikalarında da yerelleşmeye gidilmesinin altını çizdi:

"Türkiye'de tarımda bölgesel farklılıklar bulunuyor. Tüm bölgelerin özellikleri birbiriyle aynı değil. Politikalarda yerelleşmeye gidilmeli."

Küçük işletmelerin sübvansiyonlardan yeterince faydalanamadığını belirten Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü Başkanı Prof. Dr Abdullah Can'a göre özellikle küçükbaş hayvanların sayısında görülen azalmada değişen koşulların da etkisi var: "Koyun yünü eskiden para ediyordu ama artık daha çok sentetik maddeler kullanılıyor. Bu yüzden koyun yünü artık para etmiyor. Buna yönelik talep de yok"

2017 yılında adrese dayalı nüfus sayımında 80 milyonu aşan Türkiye'nin nüfusu 2023 yılında 86 milyon 907 bin, 2040 yılında ise 100 milyonu aşması bekleniyor. Türkiye'nin et tüketim de önümüzdeki dönemde nüfus artışıyla aynı doğrultuda artacak.

Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) verilerine göre 2018 yılının ilk altı ayında Avrupa Birliği'nden en fazla et alan ülke Türkiye oldu. Türkiye'nin AB'den et ithalatı 2017'nin ilk altı ayında 27 bin ton olurken 2018'in aynı döneminde 59 bin ton oldu. Türkiye'den sonra AB'den sırasıyla en fazla et ithal eden ülkeler Hong Kong, Cezayir ve İsrail oldu.

Gittikçe büyüyen dışa bağımlılığı azaltmak için yerli üretime yönelik teşvik ve yatırımları artırmanın yanı sıra yem yetiştiriciliğinde önemli yeri olan meraların doğru kullanımına ilişkin düzenlemelere de ihtiyaç duyuluyor.

TÜİK verilerine göre Türkiye'de 2001 - 2017 yılları arasında çayır ve mera alanları hacmi değişmedi. Ancak mera alanlarının daraldığını belirten Prof. Dr Abdullah Can, bunun nedenlerini yağışların azlığı nedeniyle ot veriminin olmaması, arazi yapısı ve yerleşim birimlerine dönüştürülmesini olarak gösteriyor.

Tarım arazileri içinde yem bitkilerine ayrılan toplam mera alanının yüzde 14 - 15 civarında olduğunu belirten Abdullah Can, "Yem üretiminde gübre ve mazot fiyatının yüksek olması nedeniyle de ciddi üretim yapılamıyor. Yem pahalı olunca et de pahalı oluyor." diyor.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü verilerine göre dünyanın et üretimi son yarım yüzyılda yaklaşık 5 kat arttı. Dünyanın neredeyse tüm bölgelerinde genel olarak et üretimi arttı. Asya, dünya et üretiminde yüzde 40 - 45 aralığı ile ilk sırada bulunuyor.

1961 yılında dünya et üretiminin yüzde 42'sinin üreten Avrupa'nın 2013 yılındaki payı yüzde 19'a düştü.

Ülkelerin et tüketim alışkanlıkları ekonomik refah durumuyla doğrudan bağlantılı. BM verilerine göre dünyanın en zengin ülkelerinden Avustralya'da 2013 yılında kişi başına 116 kilo et tüketildi. Avrupa'da aynı yıl verilerine göre kişi başı et tüketimi ortalama 80, Kuzey Amerika'da 110 kilo civarında. Afrika'da et tüketimi bazı ülkelerde 10 kiloya kadar düşerken TÜİK'in geçen yılki verilerine göre Türkiye'de 2017'de kişi başı 13 kilo et tüketildi.

Türkiye'de etin kilosu satın alma gücü ile karşılaştırıldığında Avrupa ülkelerine oranla oldukça pahalı. Türkiye'de 45-55 TL arasında değişen etin kilosu Avrupa ülkelerinde 5-8 Euro aralığında. Prof. Dr Abdullah Can, etin pahalı oluşunu hayvancılık sektörünün içinde bulunduğu duruma bağlıyor.

Euronews