Arkadaşımız Akif Çevik, Afrika Felsefesinde Ubuntu düşüncesini ele alarak bu felsefenin   “Yaşatma idealiyle”  alâkasını ifade eden  şu güzel yazıyı gönderdi. Ben  de  sizlere takdim ediyorum: 

Ubuntu Felsefesi; Sahra altı Afrika’da, bugünkü nüfusları 300 milyonun üzerindeki Bantu topluluklarının ahlaki değerlerinin özünü ve manevi hayatlarını yansıtan bir olgudur. 

Ubuntu; ideal insanın ahlaki bir niteliği, insan olmanın özü, insana gerçek insan olma vasıflarını kazandırma yolları ve toplumu yücelten erdemlerle ilgilidir. Afrikalı düşünürlere göre Ubuntu, Afrika felsefesinin köküdür.  Batı dillerinde Ubuntu nun anlamını kapsayacak bir kelime yoktur. Türkçede ise ‘’Ubuntu’nun’’ anlam karşılığı ‘’Yaşatma idealidir’’

Afrika kıtası üzerinde bugüne kadar yaşamış toplumların kültürel birikimleri neticesinde Güney ve Doğu Afrika’da Ubuntu felsefesi, Bantu dil grubuna ait insanların düşünce sistemlerinden biridir.

Afrika’da sosyal hayatın düzenlenmesinde tarihte önemli bir yer tutmuş; günümüzde de etkisini sürdürmektedir. Ubuntu terimiyle yazılı kaynaklarda ilk defa 1846 yılında karşılaşılsa da felsefenin varlığı çok daha eski tarihlere dayanmaktadır. Kavram, 1950’li yıllara kadar insanın kendi iç dünyası ile ilgili değerleri tanımlarken, özellikle 1960’lı yıllardaki bağımsızlık hareketleri ile içeriği daha çok toplumsal birliğe ve yardımlaşmaya evrilmiş ve  Afrikalı liderler tarafından da dünyaya “Afrika hümanizmi” olarak sunulmuştur..

Ubuntu felsefesi hakkındaki müstakil ilk çalışma ise Zimbabveli düşünür Samkange tarafından 1980 yılında yayımlanmıştır. Bir eğitimci olan Stanlake Samkange'nin savunduğu Ubuntu'nun yerli felsefesiyle sosyal hizmet pedagojisi ve uygulamasında kullanmıştır. Samkange, Ubuntu'yu sözlü kültürden yazılı kültüre geçirmeye çalışmıştır.

Eğitimci Samkange, Ubuntu'yu saygı esaslı bireylerin oluşturacağı aile ve toplum içinde kendi değerleri ile insani bir duruş olarak ele almıştır. (1)

 Afrika atasözü olan “Kişi diğer kişiler aracılığıyla bir kişidir”(2), ‘’Başkaları için insanlık’’ Ubuntu’nun ne olduğunu tanımlamak için kullanılmıştır. Temelinde sevgi, şefkat, saygı, paylaşma birliktelik gibi değerleri barındıran düşünce Afrika topluluklarının dillerinde farklı  kelimelerle ifade edilir. 

Bu düşünce hizmet hareketinde ‘’Yaşatma ideali’’ ile tanımlanabilir. Hizmet hareketinin fikir mimarı, Yaşatma idealinin temsilcilerine şöyle seslenir:‘’Kendinden ziyade başkalarının mutluluğunu düşünme, başkalarının mutlu olması için kendi mutluluğundan fedakarlıkta bulunma, başkalarına hayat kaynağı olmak için yaşama, hatta yerinde, başkaları yaşasın diye kendi hayatından vaz geçme de diyeceğimiz ‘yaşatma ideali’ insan için en yüce bir gaye-i hayaldir.’’ ifadesinde bulun(3)

30 Haziran 2004 yılında Fethullah Gülen Hoca efendinin  Kenya Daily Nation Gazetesinde Hezron Mugambi'yle yaptığı ropörtaj da : ‘’İnsanı insan yapan ahlâkî değerler ve faziletlerle donanmış bu nesil, başkalarını kendine seve seve tercih edecek, yaşama yerine yaşatma sevdasıyla dünyada kalacak ve başkalarının huzuru için gerektiğinde kendisini feda etmesini de bilecektir.’’ (4)  ifadesinde ‘Yaşatma ideali’ düşüncesi ‘Ubuntu felsefesi’nde anlamını bulmuştur. 

Ubuntu düşüncesinde ise; kişi acı çektiğinde tek başına değil tüm toplumla, mutlu olduğunda yalnız değil akrabaları, komşuları ve tüm yakınları ile sevinir. Bireyin başına gelen her şey tüm toplumun başına gelmiş, topluma ne olursa bireye de olmuş kabul edilir. Bu anlayışla, insanların birbirine bağlı olması, kişinin menfaatlerinin toplumun menfaatlerinin önüne geçmemesi ve insanların bencillikten uzak durması beklenir. 

Bu felsefeye sahip bir kişi başkalarına yardım etmek için her zaman hazırdır. Başkalarının yetenekli ve donanımlı oluşu ile kendisini tehdit altında hissetmez, bilakis bu durum bir bütünün parçası olduğu inancından ötürü kişiyi özgüvene sevk eder. 

Ubuntu’yu içselleştirmiş bir insan başkaları aşağılandığında ve zulme uğradığında, kendisini de ezilmiş ve zulme uğramış hisseder. insanın yaratılışındaki değer ve önemimden dolayı  her insan değerli ve  saygındır.  Bir insanı dışlamak, en başta kişinin kendisini insanlıktan çıkarması anlamına gelir. İnsanoğlunun ait olduğu; ırkın, cinsiyetin, inancın, kültürün ve sahip olduğu gücün başkalarına üstünlük sağlamaya ve efendilik yapmaya hak vermez..

 

Geleneksel Afrika toplumlarında Ubuntu’ya sahip olmaya çok büyük önem atfedilmiştir. Eğer bir insan bundan yoksunsa, o kişi bir bakıma insan olmanın en önemli içeriğinden mahrum kalır. insan statü ve itibar sahibi olabilir, ancak insanda ‘ubuntu’ düşüncesi yoksa, çok fazla bir değere sahip  değildir. Eğer bir kişi başkalarının problemlerine kayıtsız kalıyorsa veya sahip olduğu imkanları başkalarıyla paylaşmıyorsa, başkalarının zarar görmesine göz yumuyorsa o kişinin ‘ubuntu’dan yoksun olduğu söylenir.  Bu bağlamda Afrika kültüründe başkalarıyla olumlu bir ilişki kurmayan bir birey için “o bir insan değil” denir.

Ubuntu felsefesine sahip olan toplumlar şefkatli ve naziktirler, güçlerini zayıflar adına kullanırlar, İnsanı insan olduğu için önemserler. 

Ubuntu fikrinin en önemli temsilcilerinden, Nobel Barış Ödülü almış, Güney Afrikalı Başpiskopos Desmond Tutu’ya göre: ‘’insanları en temel haklardan anayasal bir düzenle yoksun bırakan Apartheid Rejimi’nin taraftarları bile uyguladıkları ve coşkuyla destekledikleri sistemin gerçek anlamda kurbanı olmuşlardır çünkü ona göre bir başkasını insan yerine koymama, aşağılama ve ıstırap verme sürecinde fail de insanlıktan çıkmıştı.’’ (5)

Affetmek Ubuntu felsefesinin en önemli ilkelerindendir. Bu bağlamda Güney Afrika’da ırkçı Apartheid Rejimi son bulup yeni döneme geçilirken geçmişle bu felsefenin değerleri zemininde yüzleşilmiş olup tüm dünyanın lanetlediği sistemin failleri ortak bir gelecek için affedilmiştir. 

Bunun sonucunda yeni Güney Afrika’nın ilk yıllarında; tüm ırki, etnik, kültürel ve dini grupların harmoni içinde yaşayacağı ortak geleceğe dönük  ulus kavramı toplumsal birliktelik yeniden sağlanmıştır.  

Hizmet hareketinin mimarı Fethullah Gülen Hoca efendi; Afika birliğinin Addisababadaki mekezinde 14 Mayıs 2013 yılında yapıalan ‘’Birlikte yaşama, karşılıklı höşgörünün sağlanması ve devamlılığı’’ sempozyumuna  gönderdiği mesajda şöyle ifade etmiştir;

 "Bugün dünya, her zamankinden daha çok karşılıklı anlayış, diyalog, sulh, barış, yardımlaşma ve dayanışmaya muhtaçtır. Seyahat ve haberleşme vasıtalarının olabildiğince gelişmesinin neticesi olan globalleşme de, bu karşılıklı anlayış, diyalog, barış, yardımlaşma ve dayanışmayı hem daha da gerekli kılmakta hem de onun gerçekleşmesi için önümüze büyük imkânlar koymaktadır. Ama acıdır ki, bir yanda menfaatler üzerinde, diğer yanda etnik temelde, bir başka yanda menfaat üzerinde dönen politikalar etrafında, bir başka tarafta ideolojik kutuplaşmalar ve en acısı dinlerin yanlış anlaşılıp yanlış tatbiki neticesinde, bütün insanlık için bir kardeşlik beşiği olması gereken yeryüzü, savaşlar ve çatışmalar arenası manzarası arz etmektedir.

Bilhassa şiddete, cana kıymaya ve bozgunculuğa asla müsaade etmeyen İslâm'ın bazı gruplar tarafından yanlış anlaşılıp yanlış hedefler adına kullanılması ise çok daha üzüntü vericidir. Öyleyse, globalleşmenin farklı kavimler ve kabileler halinde yaratılmış olmamızdaki İlâhî maksat, yani tanışıp kaynaşma ve yardımlaşma gayesi adına önümüze sunduğu imkânları, fertler ve cemiyetler, ülkeler ve milletler olarak bizzat kendi öz varlığımız için birbirimizi anlama, tanıma, daima diyalog içinde bulunma ve dünyayı bir sulh ve barış diyarı haline getirme yolunda kullanmak, herhalde hepimizin en birinci vazifesi olsa gerektir.’’ (6)

Hizmet hareketinin yaşatma ideali ile Ubuntu düşüncesinin bir araya gelmesi; hayırseverlik, iyilik , eğitim, diyalog ve birlikte yaşamaya katkı sunarak toplumlarda huzurlu ve mutlu bir gelecek inşa edecektir.

Akif Çevik 

(Doğu Afrikada  Eğitim, insani yardım ve sosyal calışmalarında bulunan, Uganda Nil İnsani Yardım Vakfı Proje Danışmanı )

Kaynakca :  

(1)Stanlake Samkange, Zimbabveli  tarihçi, eğitimci, gazeteci (1922-1988)

https://iep.utm.edu/hunhu-ubuntu-southern-african-thought/ 

(2) Mungi Ngomane, Afrikanın Yaşam Felsefesi Ubuntu kitabının Türkçe tercümesi Kural dışı yayınları  sy 8

(3) F.Gülen  , Yaşatma ideali https://herkul.org › yasatma-ideali

4) Kenya Daily Nation Gazetesinden Hezron Mugambi’nin 30 Temmuz 2004 tarihli  röportajı

(5) Desmond Mpilo Tutu , Güney Afrika Cumhuriyetinde baspiskopos, Apartheid karşıtı ve insan hakları aktivisti, 1984 yılında Nobel Barış Ödülünü kazanmış ilahiyatcı 1931-2021 https://tr.wikipedia.org/wiki/Desmond_Tutu 

(6) Kenya Daily Nation Gazetesinden Hezron Mugambi’nin 30 Temmuz 2004 tarihli  röportajı