Libya’yı 40 yıl yöneten diktatör Muammer Kaddafi’nin Afrika kıtasının güvenliği için aslında nasıl bir denge olduğu bugünlerde anlaşılıyor. Kaddafi Afrika Birliği fikrinin en güçlü savunucularındandı ve bütün kıtaya mali destek veren bir abiydi. Robert Mugabe gibi Afrika liderleri, Kaddafi’nin devrilmesinin ardından oluşan güç boşluğunun bütün kıtayı tehdit eden acı sonuçlarını yıllarca dile getirdiler. Kaddafi artık yok, ülkesi parçalanmış durumda ve isyancılar bütün Afrika’yı tehdit ediyor. İş Kuzey Afrika’nın büyük ülkeleri Fas-Cezayir-Mısır üçlüsüne düşmüş durumda. Türkiye’nin Erdoğan’ı ise bütün kıtaya silah satma derdinde. 

Sahel bölgesindeki ayrılıkçı gruplar ve radikal cihatçı örgütler, tüm Afrika kıtasının güvenliğini giderek daha fazla tehdit ediyor. Libya'nın otokratik lideri Muammer Kaddafi'nin 2011'deki düşüşü, bölgede ortaya çıkacak kargaşanın sadece başlangıcıydı.

Kaddafi’nin devrilişinin ardından Libyalı isyancı grupların kendi bölgelerinde gücü ele geçirmeleri; Kuzey Mali, Burkina Faso, Çad ve Nijer'de zaten resmi hükümetlere karşı mücadele eden silahlı gruplara örnek olmaları yanında, Sahel bölgesindeki diğer ülkelerdeki ayrılıkçı grupları da iştaha getirdi. 

Fas'ın 11 Mayıs'ta Marakeş'te ABD başkanlığındaki “İŞİD'le Mücadele Küresel Koalisyonu”na gönüllü ev sahipliği yapması, Kuzey Afrika'nın güçlü başkentleri arasında Sahel'deki cihatçı gruplara karşı savaşmak ve dünyanın en istikrarsız bölgelerinden birinde barış ve istikrarı korumak için bir koalisyon kurma yolunda önemli bir adımdı.

Katılımcı bakanlar, IŞİD'i yenmek için oluşturulan uluslararası koalisyonun Afrika'daki ilk toplantısını memnuniyetle karşıladılar ve Afrika’daki terör gruplarına kalıcı darbeler vurmak için hem askeri hem de sivil çabalarla IŞİD'e karşı mücadeleye devam etme konusundaki ortak kararlılıklarını yeniden teyit ettiler.

Burkina Faso, 2 Aralık 2021'de Brüksel'de düzenlenen geçen yılki zirvede koalisyonun 84. üyesi oldu. ABD ve İtalya, Brüksel toplantısında IŞİD'i yenmek için küresel koalisyon bünyesinde 'Afrika Odak Grubu'nun kurulduğunu duyururken, Fas ve Nijer koalisyonun ilk eşbaşkanları olarak ABD ve İtalya'ya katıldı.

NATO destekli bir devrimin ardından, Kaddafi 2011'de isyancı güçler tarafından öldürüldükten kısa bir süre sonra, Kaddafi'nin cephaneliğini ve parasını kullanan Tuareg isyancıları ve cihatçılar, 2012'de kuzey Mali'de bağımsızlık ilan ettiler. Fransa, isyancıları yenmek için 2013'te Mali'ye askeri güçlerini yerleştirmek zorunda kalmıştı.

Burkina Faso Devlet Başkanı Blaise Compaore'nin Ekim 2014'te görevden alınmasının ardından güvenlik boşluğunu Mali'deki isyancılardan ilham alan cihatçı gruplar ve etnik milisler doldurdu. Ardından, Kuzey Çad’ta kurulan “Çad Değişim ve Uyum Cephesi” (FACT) isimli askeri ve siyasi organizasyon, Nisan 2021'de Çad Devlet Başkanı Idriss Deby'yi öldürdü.

Kuzey Afrika'nın üç önemli Müslüman ülkesi Fas, Cezayir ve Mısır'ın rolü ve askeri yardımı, Atlantik kıyısındaki Senegal, Moritanya’dan başlayıp Mali, Nijer, Çad, Sudan boyunca uzanan ve Kızıldeniz’deki Eritre’de son bulan 3860 kilometrelik alana sahip yay benzeri Sahel bölgesinde, asayişin yeniden kurulması için hayati bir öneme sahiptir. 

Sahel bölgesi, Kuzey'in Arap, İslam ve göçebe kültürleri ile güneyin yerli, siyahi geleneksel kültürleri arasında bir buluşma noktası olarak tarih boyunca her zaman stratejik önemini korudu. Dolayısıyla bölge ile tarihi, dini ve kültürel bağları olan bu üç Müslüman ülkenin rolü giderek daha önemli hale geliyor.

Fas, Sahel bölgesindeki güvenlik açığını kendi güvenliği için bir tehdit olarak görmeye başladığından giderek daha da tedirgin olmaktadır ve Rabat’ın daha da aktif bir askeri rol oynamayı planladığı görülüyor.

Dönemin Fas Başbakanı Saad Eddine El Othmani'nin temsilcileri, Şubat 2021'de Çad'ın başkenti N'Djamena'da düzenlenen G5 Sahel Grubu konferansına katıldı. Fransa Cumhurbaşkanı Immanuel Macron ise zirveye video konferans yöntemi ile katıldı. Zirvede Fas'ın varlığı, Rabat'ın ordusunu, bölgede yalnız kalan ve son dönemlerde asker kaybı verdiği için iç siyasetten de gelen baskılar nedeniyle birliklerini  Sahel’den geri çekmeye hazırlanan Fransa’nın ardından bölgede oluşacak boşluğu doldurmak için hazırladığı anlamına geliyor.

Burkina Faso, Çad, Mali, Moritanya ve Nijer, ayrılıkçı gruplara karşı savaşmak için 2014 yılında G5 Sahel'i kurdular ve Şubat 2017'de G5 Sahel Ortak Gücü'nü oluşturdular. Fransa ve uluslararası güçlerin desteğiyle oluşturulan askeri güç ilk operasyonunu aynı yılın Kasım ayında gerçekleştirmişti.

Mısır hükümeti, terör gruplarının sınırlarını tehdit edebileceğinden korkuyor ve Sahel bölgesinde terörle mücadele için aktif bir askeri rol üstlenmeye istekli. Mısır Savunma Bakanlığı'ndan üst düzey bir heyet 2018'de Nijerya'da Sahra ve Sahel ülkelerinin savunma bakanlarıyla bir araya geldi. Bölgede Mısır lider olarak görülüyor ve istikrarsızlığı sona erdirmesi için Kahire’ye büyük bir talep var. Sudanlı siyasi analist Mohamed Hamid Mısır’ın günlük yayınlanan İngilizce gazetesi Daily News Egypt'e şunları söyledi: “Mısır, terörle mücadelede Sahel bölgesine yardım edebilecek en nitelikli ülkedir" ve emekli Mısır ordusu Generali Cemal Eddin Mazloum The Arab Weekly gazetesine şu yorumda bulundu, “Sahel ve Sahra ülkelerindeki askeri personelin, özellikle gerilla savaşında Mısır’ın eğitimine çok ihtiyacı var”.

Fas ve Mısır son dönemde güçlü diplomatik ilişkiler kurdular. Mısır Dışişleri Bakanı Sameh Shoukry, 9 Mayıs'ta Rabat'a yaptığı resmi ziyarette Fas'ın Batı Sahra'ya yönelik özerklik planını destekledi ancak görünen o ki Kuzey Afrika'nın diğer önemli devleti olan Cezayir, Sahel'deki cihatçıları yenmek için Fas ile aktif bir rol oynamayacak ve işbirliği yapmayacak.

Fas, Cezayir'i tartışmalı Batı Sahra bölgesindeki ayrılıkçıları desteklemekle suçluyor ve Cezayir ile Fas arasındaki sınır 1994'ten beri kapalı. Cezayir geçen yıl Ağustos ayında Fas ile diplomatik ilişkilerini kesti.

Afrika’nın kuzeyindeki Sahra bölgesi ile güneyindeki Sahra altı Afrika’nın buluşma yeri olan tenha Sahel bölgesi, Irak, Suriye Afganistan’ı kasıp kavuran uluslararası terör gruplarının cirit attığı yeni bir alana dönüştü. Pandemi öncesine kıyasla Afrika’da şiddet olayları yüzde 60 arttı. Ve İŞİD bağlantılı örgütler sadece 2021’de yaklaşık 4 bin kişiyi katletti. Bugün cihatçılar Afrika’nın güneyindeki Mozambik’ten Kuzeydeki Libya’ya her bölgeye yayılmış durumdalar.

Rabat ve Cezayir arasındaki işbirliği, Macron'un onlarca Fransız askerinin öldürüldüğü ve Fransız askerlerinin bölgeden çekilmesi için Fransız muhalefetinin artan baskısı ile karşı karşıya olduğu bir zamanda, Sahel bölgesinde güvenliğin sağlanmasında kilit bir faktördür.