ÇANAKKALE (A.A) - Mehmet Bayer - Çanakkale Savaşları sırasında,
boğazda batan bazı gemilerin parçalarının çıkarıldığı ve hurda amacıyla
satılmaları girişiminde bulunulduğu, ancak bunun devletin müdahalesiyle önüne
geçildiği bildirildi.
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd.
Doç. Dr. Mithat Atabay, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Çanakkale bölgesindeki
batan gemilerin enkazının çıkarılması, hurda ve malzemelerinin toplanıp satılması
konusundaki ilk yasal düzenlemenin 1923 yılında yapıldığını hatırlattı.
Batan gemilerin hurdaların çıkarılmasıyla, deniz trafiğine tehlike ve engel
yaratan, sığ sulardaki batıkların temizlenmesinin de amaçlandığını dile getiren
Atabay, iki aşamalı yapılacak işlemler kapsamında ilk olarak savaş hurdalarının
çıkarılması için 1926 yılında İtalyan Fratelli Serra Şirketi ile sözleşme
yapıldığını, ikinci aşamada ise hurda satışı için bir yıl sonra Amerikan
şirketine izin verildiğini, ancak şirketin bu hakkını 1928 yılında Türkiyede
kurulu Vincent Jermaca devrettiğini belirtti.
Atabay, batan gemilerin hurdalarını çıkarma hakkı verilen İtalyan şirketinin
1930 yılında iflas ettiğini, bunun üzerine hem çıkarma hem de satış haklarının
Vincent Jermac şirketine devredildiğini, iki yıl sonra bu şirketin de taahhüdünü
yerine getiremeyince, 23 Aralık 1932de bütün hakların işin yapılması konusunda
taahhütname veren İş Bankasına geçtiğini kaydetti.
Bakanlar Kurulunun 17 Aralık 1937 tarihinde kabul edilen 3284 Sayılı
kararla Karabük Demir-Çelik Fabrikalarının demire, askeri fabrikaların her türlü
maden hurdasına ihtiyacı bulunduğu gerekçesiyle savaş hurdalarının yurt dışına
satışının yasakladığına işaret eden Atabay, 1. Dünya Savaşı sırasında batırılan
gemilerin tekrar çıkarılması çalışmalarına 1950 yılında başlandığını anlattı.
Atabay, Menderes hükümetinin 1952 yılında, Hazine tarafından satışı
yapılacak her türlü maden hurdalarında sınırlama ve ihracat yasaklarının
kaldırılması amacıyla 20 Mayıs 1952 tarihinde Bakanlar Kurulu kararnamesi
çıkardığını, 14 Mayıs 1955 tarihindeki 4/5098 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararnamesi
ile de Marmara Denizi ve Çanakkale bölgesindeki batık gemilerin yeniden
çıkarılmasına izin verildiğine işaret etti.
Söz konusu kararnamede, Marmara Denizi ve Çanakkale bölgesinde batık
gemilerle denize düşmüş şeylerden çıkarılacak hurdaların, bu hususta tahdit ve
ihraç memnuiyeti (yasaklık) vazeden kararname hükümlerinden istisnaen, harice
ihracına müsaade olunması ifadesinin yer aldığına işaret eden Atabay, bu
ifadeyle sadece batan gemi ve denizaltılara değil, denizde bulunan top ve top
mermilerinin de çıkarılmasına izin verildiğinin anlaşıldığını bildirdi.
-1957de batıkların çıkarılmasına başlandı-
Şirketin, 1957 yılının ilk aylarında İzmit Körfezi, Marmara Denizi ve Kuzey
Egedeki batık gemileri çıkarmak için Adnan Menderes hükümetinden izin aldığını
anlatan Atabay, şöyle konuştu:
Batıkları çıkarmak amacıyla 15 ton kapasiteli Edith isimli yüzer vinç,
Denbarkheit yükleme gemisi, 150 tonluk Wilida yük ve depo gemisi, Fortuna
dalgıç motoru ve Lisa I gemisi Türkiyeye getirilmişti. Batı Almanya
tebaasından Lisa Blumenau tarafından Türkiyeye getirilen Lisa I adlı 90
grostonluk algarna, 28 Temmuz 1957 tarih ve 3857 sayılı geçici ithal
beyannamesiyle batık gemilerin çıkarılması amacıyla İstanbul gümrüğünden giriş
yapmıştı. Çanakkale bölgesindeki batıkları çıkarma çalışmaları, 1957 yılının yaz
aylarında başladı. Aynı anda birkaç yerde yapılan çalışmalar oldukça dikkat
çekiciydi. Hem Çanakkale Boğazı hem de Gökçeada açıklarında çalışmalarda
bulunuldu.
Atabay, 1957 yılının temmuz ayında bir kısmı Çanakkale Boğazındaki
batıklardan çıkarılan, bir kısmı da karadaki tabya ve bataryalardan elde edilen
tarihi topların, İtalyaya satılmak üzere Ortaköyde bir depoda bulunduğunun
anlaşıldığını belirterek, Durumun o dönemde basına yansıması üzerine, Milli
Savunma Bakanlığı duruma müdahale etmiş ve Başbakanlığa konuyla ilgili rapor
sunmuş, satışlara bazı tarihi kıymeti olan topların da karıştığının anlaşılması
üzerine duruma müdahale edilmiş ve bunlar geri alınarak Maliyece yerine hurda
demir verilmiştir bilgisini verdi.
Yrd. Doç. Dr. Mithat Atabay, geri alınan batık gemi parçaları ile karadaki
tabya ve bataryalardan elde edilen topların, İstanbuldaki Askeri Müzeye teslim
edilerek, burada koruma altına alındığını kaydetti.
Yayıncı: Doğan Sarıtaş