Anayasa değişiklik paketiyle Türkiye asker ve yüksek yargı vesayetinden kurtulacak. HSYK ve YAŞ’ın hukuksuz uygulamaları yargıya taşınabilecek. Devlet dairelerinde kötü muamele ve fişleme son bulacak Anayasa madde 10: Kadınlar, şehit yakınları, gaziler ve engelliler yeni haklara kavuşacak Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Bu amaçla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. çocuklar yaşlılar özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Bu maddeyle kadınlar, şehit ve gaziler, çocuklar yeni haklara sahip olacak. Anayasa paketi kadınlara, engellilere, çocuklara, şehit ailelerine daha, iş hayatı eğitim ve sosyal haklarda yeni imkanlar sağlayacak. Paketle “pozitif ayrımcılık” hukuk sistemine dahil ediliyor. • Pozitif ayrımcılıktan en fazla nüfusun yarısını oluşturan kadınlar yararlanacak. İş hayatından siyasete, aile hayatından eğitime kadar her alanda kadınlara yeni fırsatlar getirilecek. Kadınların istihdamı Avrupa standartlarına yükseltilecek. • Engelli vatandaşlar için yeni düzenlemeler yapılabilecek. Örneğin eğitim kurumlarında engelli kontenjan ayırılacak. • Çocuklar la şehit aileleri ve gazilere ilave maaş ve sosyal haklar getirilecek. Anayasa madde 41: Çocuk istismarı anayasal suç olacak • Devlet, çocuk istismarı, cinsellik ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.” Çocuk istismarı yetişkinin çocuğa fiziksel ya da psikolojik kötü muamelesidir. Çocuk istismarı çocuğun fiziksel, ruhsal, cinsel ya da sosyal açılardan zarar görmesine neden olur. Çocuk bakımında anne - babanın sorumludur. Anne baba sorumluluklarını yerine getirmezse devlet sorumluluğu almalıdır. Bu değişiklikle gerektiğinde çocuğun devlet koruması altına alınabilmesi sağlanıyor çeşitli nedenlerle aile korumasından mahkum kalan çocuklar güvence altına alınıyor. • Çocuğun ailesi tarafından satılması, fahişeliğe zorlanması, cinsel istismara maruz bırakılması, organlarının zorla alınması ya da satılması, zorla çalıştırılması gibi sakıncalı durumlarda ailesinden uzaklaştırılmasına karar verilebilecek. Paket bu tedbirin alınması için anayasal dayanak getiriyor. Geçici Madde 15: 12 Eylül Cuntası yargı önüne çıkarılacak 12 Eylül yargı bağışıklıkları “Çıkarılan 12 Eylül 1980 tarihinden, ilk genel seçimler sonucu toplanacak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Başkanlık Divanı’nı oluşturuncaya kadar geçecek süre içinde, yasama ve yürütme yetkilerini Türk milleti adına kullanan, 2356 sayılı Kanunla kurulu Millî Güvenlik Konseyi’nin, bu Konseyin yönetimi döneminde kurulmuş hükümetlerin, 2485 sayılı Kurucu Meclis Hakkında Kanunla görev ifa eden Danışma Meclisi’nin her türlü karar ve tasarruflarından dolayı haklarında cezaî, malî veya hukukî sorumluluk iddiası ileri sürülemez ve bu maksatla herhangi bir yargı merciine başvurulamaz. Bu karar ve tasarrufların idarece veya yetkili kılınmış organ, merci ve görevlilerce uygulanmasından dolayı, karar alanlar, tasarrufta bulunanlar ve uygulayanlar hakkında da yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.” 12 Eylül darbecileri yargılanıyor Düzenlemeyle 12 Eylül darbecilernin kendilerini korumak için getirdikleri dokunulmazlık zırhı kalkıyor. Cumhuriyet tarihinde ilk defa darbecilerin hesap vermesinin yolu açılıyor. Artık darbecilerden, halka karşı işledikleri suçların hesabı sorulabilecek. Mağdur edilen milyonlarca vatandaşın hakkını ararayabilmesinin yolu açılacak. Bundan sonra darbe yapmak isteyen cuntacılar bu suçu işlemeyi kolay kolay göze alamayacak. İşte Darbe’nin faturası 650 bin kişi gözaltına alındı ve 90 güne varan gözaltı sürelerinde ağır işkence gördü, • 1 milyon 683 bin kişi fişlendi, • Açılan 210 bin davada 230 bn kişi Sıkıyönetim Mahkemeleri’nde yargılandı, • 7 bin kişi için idam cezası istendi, • 517 kişiye idam cezası verildi, • 124 kişinin idam cezası Askeri Yargıtay tarafından onaylandı, • Haklarında idam cezası verilenlerden 50’si asıldı (18 sol görüşlü, 8 sağ görüşlü, 23 adli suçlu, 1 ASALA militanı), • İdamları istenen 259 kişinin dosyası Meclis’e gönderildi, • 71.500 kişi Türk Ceza Kanunu’nun 141, 142 ve 163. maddelerinden yargılandı, • 98.404 kişi “örgüt üyesi olmak” suçlamalarından yargılandı, • 388 bin kişiye pasaport verilmedi, • 30 bin kişi “sakıncalı” olduğu için işten atıldı, • 18.525 kamu görevlisi hakkında soruşturma açıldı, • 14 bin kişi “yurttaşlık”tan çıkarıldı, • 30 bin kişi “mülteci” olarak yurtdışına gitti, • 366 kişi “kuşkulu bir şekilde” öldü, • 644 cezaevindeki toplam hükümlü ve tutuklu sayısı 52 bin kişi, • Cezaevlerinde toplam 299 kişi yaşamını yitirdi, • 171 kişinin “işkenceden öldüğü” belgelendi, • 144 kişi kuşkulu bir şekilde öldü, • 14 kişi açlık grevinde öldü, • 16 kişi “kaçarken” vuruldu, • 95 kişi “çatışmada” öldü, • 73 kişiye “doğal ölüm raporu” verildi, • 43 kişinin “intihar ettiği” bildirildi, • 937 film “sakıncalı” bulunduğu için yasaklandı, • 23 bin 677 derneğin faaliyeti durduruldu, • 3 bin 854 öğretmen, üniversitede görevli 120 öğretim üyesi ve 47 hâkimin işine son verildi, • 400 gazeteci için toplam 4 bin yıl hapis cezası istendi, • Gazetecilere 3 bin 315 yıl 6 ay hapis cezası verildi, • 31 gazeteci cezaevine girdi, • 300 gazeteci saldırıya uğradı, • 3 gazeteci silahla öldürüldü, • Gazeteler 300 gün yayın yapamadı, • 13 büyük gazete için 303 dava açıldı, • 39 ton gazete ve dergi imha edildi, • Yüzbinlerce yayına el konuldu ve imha edildi. Anayasa madde 84: Yargı siyasi yasak getiremeyecek • Milletvekilliğinin düşmesi Çıkarılan ifade Partisinin temelli kapatılmasına sebep olan milletvekilinin milletvekilliği sona erer. TBMM Başkanlığı bu kararın gereğini derhal yerine getirir.” Bu düzenlemeyle temsil hakkına güvence geliyor. Vatandaşın kendisini temsil etmek üzere seçip meclise gönderdiği milletvekilleri partileri kapatılsa dahi milletvekilliği sıfatını kaybetmeyecek • Böylece Anayasa Mahkemesi milletin yerine geçemeyecek, milletin verdiği temsil yetkisini engellemeyecek. Siyasetin üzerindeki yargı vesayeti hafifleyecek. Anayasa madde 166: Ekonomik kararlar birlikte alınacak Ekonomik ve Sosyal Konsey Eklenen ifade: “Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında hükümete istişarî nitelikte görüş bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konsey’in kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir.” Ekonomik ve sosyal konsey Anayasa’ya giriyor 2001 yılında kurulan Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal bir güvenceye kavuşuyor ve işler hale getiriliyor. Sosyal ve ekonomik politikaların belirlenmesinde hükümet tek belirleyici olmaktan çıkıyor. Bürokratlar, sendikalar, meslek kuruluşları ve iş adamları ile birlikte bu politikalar belirleniyor. Artık bu konsey hükümetin emrinde bir kuruluş olarak çalışamıyor. Anayasa madde 146. ve 147: Anayasa Mahkemesi demokratikleşecek TBMM iki üyeyi Sayıştay Genel Kurulu’nun kendi başkan ve üyeleri arasından, , bir üyeyi ise baro başkanlarının gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli oylamayla seçer. Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay, bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan ve üyeleri arasından gösterecekleri üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere üç üyeyi YÖK’ten dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beşyıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçer...” 147. madde şu şekle getiriliyor Anayasa Mahkemesi üyeleri oniki yıl için seçilirler. Bir kimse iki defa AnayasaMahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri altmışbeş yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Zorunlu emeklilik yaşından önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir...” Düzenlemeyle öteki demokrasilerde olyduğu gibi Anayasa Mahkemesi üyelerinin belirlenmesinde yasama organı da rol oynayacak. Anayasa Mahkemesi, üyeleri bürokrasinin gösterdiği adaylar arasından yürütme tarafından belirleniyor. Değişiklikle bu uygulama değişecek. Anayasa mahkemesi’nin üye sayısı arttırılarak farklı kanallardan gelen yargıçların görev yaptığı, dolayısıyla da daha isabetli kararlar verebilecek bir mahkeme yapısı ortaya çıkacak. Anayasa madde 20: Hiçbir kurum fişleme yapamayacak • Herkes kişisel verilerinin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep isteme ve amaçlarına uygun olarak kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla elde edilebilir Bu maddeyle fişleme devri bitecek ve özel hayatımızın gizliliği garanti altına alınacak Herkes kendisiyle ilgili bilgileri öğrenme, itiraz etme ve düzeltme hakkına sahip olacak. Etnik kökenimiz, din, mezhep ve inancımız, sağlığımız, cinsel hayatımız, siyasal görüşlerimiz gibi özel bilgilerimizin yasalarla korunacak. Telefon numaralarımız ve kimlik bilgilerimiz bis istemeden başkalarının eline geçmeyecek. Hiç bir kurum kimseyi fişleyemeyecek, özel bilgiler gizli olacak. • Bu bilgilerin doğruluğu ve korunduğu kontrol edilebilecek • Herkes kendisi ile ilgili bilgilerin nerede kullanıldığını öğrenebilecek. Anayasa madde 23: Seyahat hürriyeti engellenemeyecek Yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.” Türkiye’de vergi borcu olan üçyüz binin üzerinde kişi yurt dışına çıkamıyor. Üstelik bu engel bir mahkeme kararı olmaksızın idare tarafından uygulanıyor. Oysa kimsenin temel hak ve hürriyetleri mahkeme kararı olmadan sınırlanamaz • Vergi borçlusuna yurt dışına çıkma yasağı getirmek için bir hak ihlalidir. Çünkü işleri kötüye giden herkes vergi borçlusu olabilir. Örneğin ticaretle uğraşan birisine bunu yapmak, onun borçlarını ödemesini sağlayacak iş bağlantılarını kurmasını engellemek demektir • Vergi borçlularının yurt dışına çıkmalarını engelleyen kurallar AHİM de gündeme getirilmiş ve mahkeme Bulgaristan’la ilgili bir kararında bu engellemeyi insan haklarına aykırı bulmuştur. Anayasa madde 74: Kötü muameleyi şikayet hakkı olacak Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. TBMM Başkanlığı’na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. Bu düzenlemeyle devlet dairelerindeki yaşadığımız tüm sorunları aktarabileceğimiz yeni bir hak arama yolu geliyor. Kamu denetçisi halkın avukatı olarak hareket edecek. İdare ile ilgili şikayeti olan herkes Kamu Denetçisi’ne başvuru hakkına sahip olacak. • Kamu denetçisi • Kişi hak ve hürriyetlerini savunur. • Vatandaşı devlet dairelerindeki uygulamalarla ilgili şikayetleri inceleyecek. Anayasa madde 51, 53, 54 ve 128: Memurlar toplu sözleşme yapabilecek • Eklenen ifadeler “Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Toplu sözleşmede uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Uzlaştırma Kurulu’na başvurabilir. UK kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Bu düzenlemeyle sendikal haklar genişliyor. Demokrasilerde toplu iş sözleşmesi sendikal hürriyetin ayrılmaz bir parçasıdır. AHİM de Türkiye’yi bu eksiklik nedeniyle geçmişte mahkum etmişti. Değişiklik kabul edilirse, memurlar da toplu sözleşme hakkı verilecek. • Çalışanlara birden fazla sendikaya üye olma hakkı getirilecek. • Memurlar ile diğer çalışanlar arasında eşitsizlik kalkacak ve memurlar daha iyi yaşam standartlarına kavuşacak • Grev sırasında işyerinde oluşacak zararları sendikaya yüklenmeycek • Darbe ürünü olan yasak kalkacak, dayanışma amaçlı grev serbest hale gelecek Anayasa madde 159: Yüksek yargı vesayetine son verilecek HSYK’nın yapısı Değiştirilen ifadeler “HSYK yirmiiki asıl ve oniki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabiî üyesidir. Kurulun, dört asıl üyesi, hukukçu öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca, üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca, iki asıl ve iki yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca, bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından, yedi asıl ve dört yedek üyesi birinci sınıf adlî yargı hâkim ve savcıları arasından adlî yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi birinci sınıf olup idarî yargı hâkim ve savcıları arasından idarî yargı hâkim ve savcılarınca, dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir...” HSYK’nın yapısı demokratikleştiriliyor. Düzenlemeyle Hakimler ve Savcılar Yüksek kurulu’nun taraflı kararlarına kaynaklık eden yapısı değiştiriliyor. Yüksek yargının dar bir kurumsal zeminde birbirini belirleyen yapısı, yerini geniş bir demokratik temsile dayanan bir yapıya bırakıyor. Artık sadece Danıştay ve Yargıtay üst yargıçlarının HSYK’yı belirlediği, HSYK’nın da onları belirlediği yapı değişiyor. Yargıçlar da kendileriyle ilgili kararlar alan kurulun yapısını belirlemede seçim hakkı veriliyor. Yargıçların tabanı HSYK’da temsil ediliyor ve böylece kurul daha demokratik temsili hale getiriliyor. Hakimlerin aldıkları disiplin cezalarına karşı yargı yolu açılıyo. Böylece hakim teminatını ciddi biçimde zedeleyen mevcut uygulamalara son veriliyor. Anayasa madde 125, 129: TSK hukuksuz meslekten ihraç yapamayacak • Yargı kısıtlarının kaldırılması Değiştirilen ve eklenen ifadeler “Ancak, Yüksek Askerî Şûra’nın her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır. Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz. Yaş kararları yargı denetimine açılıyor Mevcut anayasa her maddesinde darbe döneminde yapılmış olmanın izlerini taşıyor. Vatandaşın kendisi hakkında idari kararlarla karşı yargıya başvuru hakkını ordadan kaldıran bu maddeler darbe izlerinden biri.. YAŞ kararlarına karşı yargı yolu açılıyor. Artık askeri personel özel hayatı, düşünceleri ve inançları yüzünden ordudan atıldığında mahkemeye gidebilecek. Yakın geçmişte onlarca askeri personel haksız yere mesleğinden uzaklaştırılmış, ancak bu haksızlığı yargı organına taşıyamamıştı Disiplin kovuşturmasında güvence: kamu görevlilerine ve öğrencilere keyfi ceza dönemi sona eriyor Artık uyarma ve kınama cezaları da dahil bütün disiplin cezaları yargı denetimine dahil ediliyor. Anayasa madde 156. ve 157. : Askeri yargıda emir komuta son bulacak • 156. maddenin son fıkrasında değiştirilen ifade “Askerî Yargıtay’ın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.” 157. maddenin son fıkrasında değiştirilen ifade “Askerî Yüksek İdare Mahkemesi’nin kuruluşu, işleyişi, yargılama usulleri,mensuplarının disiplin ve özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.” Yeni düzenlemeyle askeri yargıda emir komuta zinciri kırılıyor. Değişiklikle, askeri adli, ve idari yargıda yer alan bütün hakim ve savcıların bağmsızca karar verebilmeleri için anayasal bir güvence getirilmiş oluyor. Anayasanın 148. maddesi şu şekle getiriliyor: Genelkurmay Başkanları da Yüce Divan’da yargılanacak Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir.” “Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar.” “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir.” Yeni düzenlemeyle mevcut anayasada hiçbir durumda yargılanamayan TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları da Yüce Divan’da yargılanabilcek Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı getiriliyor